۱۰ کتاب برتر درباره‌ی روانکاوی

۱۰ کتاب برتر درباره‌ی روانکاوی

• ۲۸ بهمن ۱۳۹۶
• کتاب

کتاب روانکاوی

آثار فروید فلسفه و ادبیات داستانی را هم به همان اندازه نظریه‌های روانشناسی و جنسیت تغییر داده است. از میشل فوکو تا فیلیپ راث در اینجا چند کتاب بزرگ درباره‌ی درمان از طریق گفتار معرفی می‌کنیم.

ویژگی متون برجسته‌ی متفکران بزرگ این است که می‌توان آن‌ها را بارها و بارها خواند و هر بار هم ایده‌ها‌ی جدیدی برانگیزند. چنین چیزی مسلما درباره کتاب  زیگموند فروید «سه رساله درباره‌ نظریه میل جنسی» در سال ۱۹۰۵ صدق می کند. با کمک ما ترجمه‌ جدیدی از این کتاب برای اولین بار به انگلیسی منتشر شد. کتابی که نویسنده‌اش با خلق این اثر فهم ما از روانشناسی انسان را دگرگون ساخت (تا پیش از این فقط به نسخه‌ سال ۱۹۲۴ این کتاب دسترسی داشتیم که حاصل تجدید نظر کلی فروید در نسخه‌ی اولیه بود). سه رساله به مانند کتاب ماندگار «تفسیر رویاها» صرفا یک متن بنیادی روانکاوی نیست بلکه تاثیر بی‌همتایی نیز بر انگاره‌های مربوط به جنسیت گذاشته است.

جالب است که ویراست اولیه کتاب، به طرح نظریه‌ای در باب جنسیت می‌پردازد که از بسیاری جهات در مغایرت با الحاقات بیشتر «دگرجنس‌-معیار»^[۱] (ادیپی) ویراست بعدی است. این نظریه‌ لیبرال‌تر -و به یک معنا دگرباش‌تر- در ویراست‌های متعاقب و تفسیرهای بعدی «واپس‌رانی» شد. ترجمه‌ی اخیر نور تازه‌ای بر این اثر فروید در همان زمان خودش می‌تاباند. مهم‌تر اینکه با رفع این «واپس‌رانی» بار دیگر اهمیت فروید در مباحث معاصر مربوط به  هویت جنسی و جنسیت افزایش می‌یابد.

کتاب‌های زیر متون مورد علاقه‌ی ما در حوزه روانکاوی و داستان‌های مرتبط با اندیشه‌های فرویدی هستند و سنتی را نشان می‌دهند که مانند همیشه روشنگر باقی می‌مانند.

کتاب روانکاوی

۱) «فروید»، اثر جاناتان لیر^[۲]

احتمالا بهترین مقدمه‌ فلسفی بر ایده‌ها و مفاهیم محوری نظریه و عمل فروید است که هنوز برای اندیشه‌ی معاصر درباره‌ی بشر و رابطه‌اش با خودش و جهان حایز اهمیت هستند. این کتاب نظریه‌های ناهشیار، رویاها، انتقال، کارکردهای ذهنی، ساختار روان و البته مفهوم نو و  رادیکال جنسیت ـ همچون رانه و نه دیگر غریزه ـ را در بر می‌گیرد.

۲) «هملت»، اثر شکسپیر

تردیدها،دوسوگرایی و تعلل شاهزاده‌ی دانمارکی خیلی‌ها از جمله خود فروید را شیفته کرده بود. امیال و فانتزی‌های جنایت‌باری که در اسطوره‌ ادیپ عریان است در هملت دچار واپس‌رانی بیشتری است. وجدان هملت او را بزدل کرده است اما نهایتا در عین حال انسان بسیار خطرناکی است، نه فقط برای عمو و رقبایش بلکه حتی برای محبوبش افلیا. این هملت است که معنای واقعی عقده‌ی ادیپ را به ما نشان می‌دهد.

۳) «خشم و هیاهو»، اثر ویلیام فاکنر

این رمان به خاطر روایت به سبک جریان سیال ذهن متعلق به عصری ادبی‌ است که -عمدتاً به وامداری از فروید- توجه فراوانی به زندگی درونی شخصیت‌ها می‌شد. افکار هشیار از خلال فانتزی‌ها، تصورات، خاطرات و ادراکات بیرون می‌آیند. داستان درخشان فاکنر بر پویایی‌های میان سه برادر تمرکز دارد: بنجی^[۳] دچار آسیب ذهنی، کوئنتین^[۴] افسرده و کلبی و جیسون^[۵] طعنه‌گو. ما از خلال ذهن آن‌ها شاهد فروپاشی آهسته ولی گریزناپذیر یک خانواده‌ آریستوکرات جنوبی به نام کامپسون^[۶] در طی دوره‌ای ۳۰ ساله هستیم.

۴) بخش اول «تاریخ سکسوالیته»، اثر میشل فوکو

این کتاب روانکاوی که یکی از پرنفوذترین متون معاصر درباره‌ی سکسوالیته است اغلب به‌عنوان نقدی تند بر روانکاوی به حساب می‌آید. سکسوالیته به نظر فوکو نیرویی طبیعی در ذات ما نیست بلکه نشان‌دهنده‌ی امیال ماست که از خلال اعمال اجتماعیِ معین دوره‌های تاریخی شکل می‌گیرند. روانکاوی یکی از این اعمال است. با این حال ارجاع به «بدن-لذت‌ها»^[۷]که شالوده‌ ساختارهای اجتماعی است ما را به یاد روشی  می‌اندازد که فروید در ویراست اول سه رساله، میل جنسی دوره‌ کودکی را سرفصل‌بندی می‌کند. بنابراین می‌توان آن را با لذت‌های جسمی غیرکارکردی یکی گرفت که به‌طور فیزیولوژیک قابل‌توصیف‌اند.

۵) «انسان: مابین اغوا و الهام»،^[۸]اثر ژان لپلانش^[۹]

مواجهه‌ نوزاد با سکسوالیته‌ فرد بزرگسال نقش شکل‌دهنده‌ای در برساخت سکسوالیته‌ آنها دارد. در واقع سکسوالیته فقط «در» من نیست بلکه از بیرون همچون پیامی رازآمیز از جانب دیگری هم می‌آید. فرد بزرگسال چه بخواهد چه نخواهد، چه بداند چه نداند  کودک خردسال را با پیام‌های جنسی‌ رازآمیز ـ بوسه‌ای پرمحبت، مادری باردار و غیره ـ رویارو می‌گرداند. کودک فقط بخشی از این پیام‌ها را می‌تواند در تجربه‌ی خودش ادغام نماید. این «وضعیت انسان‌شناختی بنیادین»^[۱۰] بدن جنسی (حسی) را تبدیل به علامت سوالی می‌کند که هیچ‌وقت نمی‌توان به‌طور کامل بر آن فایق آمد.

۶) «فروید: بیولوژیست ذهن»، اثر فرانک ج. سالووی^[۱۱]

سالووی به روش قابل‌توجهی مبانی زیستی نظریه‌ی فرویدی  را بازسازی می‌کند. در این زمینه فروید درس‌های زیادی از داروین یاد گرفته بود و همچنین متاثر از همدم فکری‌اش تا آغاز قرن بیستم ویلهلم فلیس اسرارآمیز بود. روانکاوی همچون یک روانشناسی داروینی متولد نشد اگر چه مثل یک روانشناسی‌ برای داروینیسم بود.

۷) «شکایت پورتنوی»^[۱۲] اثر فیلیپ راث

تک‌گویی مرد یهودی مجردی که در جلسات با روانکاوش دکتر اسپیلووگل^[۱۳] (نام چه اهمیتی دارد؟^[۱۴]) بی‌پرده و با جزئیات درباره‌ی ماجراهای جنسی اغلب منحرفانه‌اش سخن می‌گوید. این رمان در سال ۱۹۶۹ به‌ویژه به‌خاطر صحنه‌های استمنا و زبان عریانی که داشت مناقشات زیادی برانگیخت. اینجا زمانه عوض نمی‌شود^[۱۵]: فروید هم در عصر ویکتوریا با اعتراضاتی مشابه بر سر همین مسائل مواجه شد.

۸) «پیدایش سکسوالیته»^[۱۶]اثر آرنولد دیویدسون^[۱۷]

روانکاوی را فقط در رابطه‌اش با روانپزشکی و سکسولوژی دوره‌ی خودش می‌توان به‌درستی فهمید. دیویدسون تحت تاثیر فوکو از پیدایش سایکوسکسوالیته و یک «سبک استدلال  روانپزشکانه‌» همسو با آن سخن می‌گوید که در مقابل آسیب شناسی روانی فضای بیشتری به  «سلامت روانی» می‌دهد. روانکاوی از یک طرف عاملی برای پیدایش این سبک استدلال بود اما در عین حال حکایت از گسستی رادیکال از آن داشت. از آن زمان امر مرضی -به‌ویژه انحرافات جنسی- بخشی جدایی‌ناپذیر از بهنجاری شد. روانکاوی در  این ارتباط گنگ با روانپزشکی متولد شد.

۹) «وقتی نیچه گریست»، اثر اروین د. یالوم

در سال ۱۸۸۲، قبل از پیدایش روانکاوی، لو آندرئاس سالومه از یوزف برویر، همراه فروید در مطالعات اولیه‌اش درباره‌ی هیستری، خواهش کرد که به فیلسوف نابغه اما مایوس و درگیر خودکشی‌ با نام فردریش نیچه کمک کند. طرح این رمان که آمیزه‌ای از واقعیت و خیال است مبتنی است بر فرایند اکتشاف «درمان گفتاری» روانکاوانه و اهمیت «دودکش پاک‌کنی» توسط برویر و از سوی دیگر الهامی که به نیچه برای کتاب «اراده به قدرت» در محضر زرتشت حاصل آمد. رمان داستان برانگیزاننده‌ای درباره‌ی رفاقتی اصیل نقل می‌کند که البته هرگز اتفاق نیفتاده است.

۱۰) «اروس و تمدن»، اثر هربرت مارکوزه

کتاب روانکاوی که از مارکوزه در سال ۱۹۵۵ منتشر شد نقطه‌ی عطفی در تامل فلسفی بعد از جنگ‌جهانی درباره‌ی نظریه‌ی فرویدی بود. این کتاب اصولاً خوانشی مارکسیستی از تعارض رانه‌ جنسی انسان و ارضا(اروس) با جامعه‌ی سرکوبگر سرمایه‌داری است که طالب عملکرد بارآور(کار) به گونه‌ای مفید و نوروتیک است. تنها در جامعه‌ی سوسیالیستی آینده کار از نیروهای سرکوبگر خلاص می‌شود و لذت‌های لیبیدویی رهایی می‌یابد. در جامعه‌ای که می‌آید همه‌ی کارها بازی و سرگرمی‌ خواهد بود.

^[۱] Hetero-normative

^[۲] Jonathan Lear

^[۳] Benjy

^[۴] Quentin

^[۵] Jason

^[۶] Compson

^[۷] Body of pleasures

^[۸] Between Seduction and Inspiration

^[۹] Jean Laplanche

^[۱۰] Fundamental anthropological situation

^[۱۱] Frank J Sulloway

^[۱۲] Portnoy’s Complaint

^[۱۳] Spielvogel

^[۱۴] What’s in a name اشاره به دیالوگ ژولیت در رومئو و ژولیت شکسپیر دارد

^[۱۵] No times a-changin’ اشاره به شعر یکی از آهنگ‌های باب دیلن دارد.

^[۱۶] The Emergence of Sexuality

^[۱۷] Arnold Davidson