فراز و نشیب‌های تکوین اصطلاح اُبژه

• ۲۱ مهر ۱۴۰۴
• دانشنامه, مختص اعضای ویژه

فراز و نشیب‌های تکوین اصطلاح اُبژه

«اُبژه» واژه‌ای است که در روان‌کاوی برای اشاره به فردی دیگر به‌کار می‌رود. اُبژه در تقابل با «خود» قرار می‌گیرد. این اصطلاح به‌شیوه‌های گوناگون به کار رفته است:
۱) شخص واقعی و ملموس دیگری که در واقعیت بیرونی وجود دارد (اُبژهٔ میان‌فردی)؛ ۲) بازنمایی ذهنی یا مجموعه‌ای از بازنمایی‌های یک شخص دیگر (بازنمایی اُبژه، اُبژهٔ درون‌روانی، و گاه ایماگو [imago])؛ ۳) سازه‌ای نظری، متمایز از هم اُبژهٔ واقعی و هم بازنمایی سادهٔ اُبژه، که در آن ساختار سازمان‌یافتهٔ یک بازنمایی اُبژه با سائق و عاطفه نیروگذاری روانی شده است (برای نمونه اُبژهٔ درونی، جذب‌شده، و برخی وجوه سوپرایگو)؛ ۴) یک چیز غیرانسانی یا بازنماییِ چیزی (معنای غیر یا پیشارو‌ان‌کاوی).

در نظریهٔ کلاین، اُبژه (که همواره درون‌روانی است) بیشتر به دو گونه متمایز می‌شود: اُبژهٔ درونی که به‌مثابهٔ بازنمایی درونی یک شخص دیگر تعریف می‌گردد که در «فانتزی» به درون بدن برده شده است، و اُبژهٔ بیرونی که به‌منزلهٔ بازنمایی درونی یک شخص دیگر تعریف می‌شود که چنین تجربه نمی‌شود که به درون بدن برده شده باشد. به بیان دیگر، ابهام و سردرگمی از آن‌جا پدید آمده است که اصطلاح «اُبژهٔ بیرونی» هم به معنای شخص واقعی موجود در جهان بیرونی (معنای میان‌فردی) به‌کار می‌رود و هم به معنای بازنمایی درون‌روانیِ شخصی که تصور می‌شود بیرون از بدن است (در نظریهٔ کلاینی). واژهٔ «درونی» (internal) در نسبت با اُبژهٔ درونیِ کلاین نیز چندین معنا دارد، از جمله «ذهنی»، «خیالی»، و «درونِ بدن» (اِی. استراچی، ۱۹۴۱). در حالی که بیشتر روان‌کاوان با همهٔ کاستی‌هایش، اصطلاح اُبژه را می‌پذیرند، برخی این واژه را رد می‌کنند و بر این باورند که این اصطلاح به ابژه‌انگاری می‌انجامد یا سوژگی فرد دیگر را انکار می‌کند. واژهٔ «عینی» (objective)، به معنای توانایی ادراک و شناخت جهان از چشم‌اندازی بیرون از موضع سوژگیِ فرد، در بسیاری از مباحث مربوط به معرفت‌شناسی روان‌کاوانه مطرح می‌شود.