مفاهیم مقدماتی در روانکاوی فروید
از مسیر واپسین اثر او «چکیده روانکاوی»

این اثر به عنوان یکی از متأخرترین آثار فروید، مشتمل بر ارائه‌ی حاصل حدود ۴۵ سال روان‌پژوهی است که به شکلی چکیده ارائه شده است.

فروید در این اثر از دستگاه روانی و مفاهیم آگاهی و ناآگاهی آغاز می‌کند و به معرفی ساختارهای روانی می‌پردازد. اید، ایگو و سوپرایگو، شکل‌گیری و کارکردهای این سه ساختار از جمله مفاهیم مهم در این بخش هستند.

پس از آن نظریه‌ی رانه‌ای مورد بحث قرار خواهد گرفت. فروید به توصیف دو رانه، تقابل رانه‌ای و نقش آن در کارکردهای روانی می‌پردازد و با شرحی موجز بر این نظریه نوری تازه می‌تاباند. بخش بعدی معطوف به توصیف آخرین یافته‌ها و نگاه‌های وی به نظریه جنسی  است که در دل آن به آسیب‌شناسی نیز نگاهی افکنده خواهد شد و در بخش چهارم و پنجم کیفیات روانی و نظریه‌ی رویاها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

بخش دوم کتاب بخش بالینی است که در طی آن فروید به مفاهیم پس‌رانش، مقاومت، انتقال، تفسیر و واکنش درمانی منفی می‌پردازد و جایگاه روانکاو و روانکاونده در درمان را به گونه‌ای منسجم توصیف می‌کند و پس از آن به شکلی دقیق‌تر شکل‌گیری روان‌نژندی را خواهیم دید.

در دو بخش پایانی نیز دستگاه روانی، جهان بیرون و جهان درون بیش از پیش مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

محتوای دوره: در این دوره از دستگاه روانی آغاز خواهیم کرد، با نظریه‌ی جنسانیت و شکل‌گیری روان‌نژندی ادامه خواهیم داد و در نهایت پس از بررسی کار بالینی فرویدی جلسات را خاتمه می‌دهیم.

مواد آموزشی: در این جلسات علاوه بر متن کتاب چکیده روانکاوی از فروید، از متون زبان روانکاوی از لاپلانش و پونتالیس و مفاهیم بنیادین روانکاوی هامبرتو ناگرا بهره خواهیم جست.

چکیده‌ی روانکاوی، آخرین اثر فروید که اندکی پس از مرگ وی در سال ۱۹۴۰ منتشر شد متنی است در جهت بررسی مفاهیم بنیادین آموزه‌های وی. این اثر را می‌توان مجموعه‌ای نظام‌مند از مهم‌ترین بخش نظریات وی در نظر گرفت که در طول سال‌ها پژوهش بدان‌ها دست یافته بود.

در این اثر، نخست دستگاه روان در نظریه‌ی فرویدی مورد بحث قرار می‌گیرد. فروید مدل ساختاری خود و کارگزارانش را معرفی کرده و به شرح این نکته می‌پردازد که اید، ایگو و سوپرایگو و تعامل آن‌ها چگونه اهدافی را در پی داشته و چگونه نتایجی خواهد داشت.

ضمیر ناآگاه و پدیده‌ی آگاهی نیز بخش مهمی از این متن را تشکیل می‌دهد.

فروید استدلال می‌کند که نیروی اید چجونه به سوی غرضأ گام برمی‌دارد و ایگو، تا چه اندازه شریک اید در دست یازیدن به آن ارضأ است.

سپس رانه‌ها، این نیروهای راز آلود مطرح خواهند گشت. فروید منشاء رانه‌ها را در بدن می‌یابد و این نیروها را علت غایی تمام فعالیت‌های بشر می‌داند.

رانه‌ی حیات، اروس، به دنبال برساختن پیوند  و وحدت هستند و رانه‌های مرگ نیروهایی در جهت گسستن و بازگشت به حالت غیرجاندار. این دو رانه در ترکیب با یکدیگر عمل می‌کنند و هر تغییری در تناسب این ترکیب نتایج ملموسی در پی خواهد داشت.

پس از بررسی رانه‌ها، فروید به کشف تاریخ‌ساز خود، یعنی جنسانیت کودکانه باز می‌گردد و رشد عملکرد جنسی را مورد بررسی قرار می‌دهد. در این مسیر وی مفهوم پرورژن (انحراف) را به مثابه امری ابتدایی مطرح ساخته و نشان می‌دهد که امر جنسی چیزی متفاوت از امر تناسلی است.

همچنین ذکر بیانی نهایی برای عقده‌ی ادیپ، این مفهوم مرکزی در روانکاوی فروید گام دیگر او است.

در بخش‌های بعدی فروید کیفیات نظری، فرآیند نخستین و دومین تفکر و البته نظریه‌ی رویاها را بازبینی خواهد کرد. در اینجا ما شاهد آنیم که سال‌ها اندیشه‌ی فروید چگونه به مظریه‌ای به خوبی شرح داده شده بدل گشته‌اند و فروید این امور را در دل نمونه‌هایی قابل تأمل مطرح خواهد ساخت.

پس از سیر و سیاحتی در بخش نظری، وارد بخش عملی متن می‌شویم. در اینجا فروید از این نکته آغاز می‌کند که چگونه ایگو در روان‌نژندی و روان‌پریشی متفاوت بوده و همین امر کار بالینی را متفاوت خواهد ساخت. وی تداعی آزاد را به عنوان شیوه‌ی درمانی خویش برای روان‌نژندی تبیین کرده و نشان می‌دهد چگونه تفاوتی میان تداعی آزاد و اعترافات مربوط به سنت مسیحی یا گفتار روزمره وجود دارد. ظرایف تکنیکی این متن در آینده در خوانش رویکردهای مختلف روانکاوانه بسط خواهد یافت.

انتقال، مقاومت و واکنش درمانی منفی بخش‌های دیگر این بازبینی تکنیکی را شکل می‌دهند. فروید به خصوص به روانکاوان هشدار می‌دهد که چگونه امکان دارد پایشان لغزیده و در نقشی جز نقش خود فرو روند و به روانکاوان هشدار می‌دهد که این «از خود بیگانگی» را که در آینده توسط لکان بسط خواهد یافت در نظر بگیرند.

در نهایت فروید مروری بر وضعیت‌های «بهنجار» و «بیمارگون» روانی خواهد افکند و نشان خواهد داد که چگونه «پیشاتاریخ» سوژه در شکل‌گیری ساختار روانی وی نقش‌آفرینی خواهد کرد.

این اثر، که البته هیچ‌کس نمی‌داند اگر زمانی برای تکمیلش وجود داشت چگونه پیش می‌رفت به طرز جالبی می‌تواند مدخلی مناسب برای آغاز خوانش فروید باشد. همچنین ذکر این نکته اهمیت دارد که این کتاب را بایست همچون گزارشی از یافته‌های فروید دید نه اثری جدلی.