سازمان لیبیدو به چه معناست؟

• ۱۷ مرداد ۱۴۰۳
• دانشنامه, مختص اعضای ویژه

سازمان لیبیدو

«هماهنگی نسبی غرایز جزئی، که با غالب بودن یک ناحیه اروتیک و یک الگوی خاص از رابطه عینی مشخص می‌شود. با نگاهی گذرا به توالی زمانی، سازمان‌دهی لیبیدو به تکمیل مراحل رشد روان‌جنسی کودکی کمک می‌کند.»

تکامل دیدگاه‌های فروید درباره سازمان‌یابی لیبیدو را می‌توان به صورت شماتیک به شرح زیر تصویر کرد: در ویرایش اول «سه مقاله درباره نظریه میل جنسی» (۱۹۰۵د)، فعالیت‌های دهانی یا مقعدی بی‌تردید به‌عنوان فعالیت‌های جنسی زودرس تلقی می‌شوند، اما هیچ اشاره‌ای به سازمان‌یابی در این ارتباط نشده است؛ کودک تنها پس از استقرار برتری ناحیه تناسلی از بی‌نظمی غرایز جزئی خارج می‌شود. اگرچه موضوع اصلی سه مقاله، اثبات وجود کارکرد جنسی فراتر از کارکرد تناسلی (genital) است، اما واقعیت این است که تنها کارکرد تناسلی قادر به سازماندهی کل کارکرد جنسی است. فروید با طرح‌واره کردن تغییراتی که بلوغ به همراه می‌آورد، در سال ۱۹۰۵ می‌نویسد: «غریزه جنسی تاکنون عمدتاً اتواروتیک بوده است؛ اکنون اُبژه جنسی پیدا می‌کند. فعالیت آن تاکنون از چند غریزه جداگانه و نواحی اروتیک مشتق شده است که به‌طور مستقل از یکدیگر، نوعی لذت را به‌عنوان تنها هدف جنسی خود دنبال کرده‌اند. اما اکنون هدف جنسی جدیدی ظاهر می‌شود و همه غرایز جزئی برای دستیابی به آن ترکیب می‌شوند، در حالی که نواحی شهوت‌زا (erotogenic) تحت سلطه برتری ناحیه تناسلی قرار می‌گیرند»[۱]. توجه خواهد شد که فروید در این تاریخ هیچ اشاره‌ای به سازمان‌یابی پیشاتناسلی نمی‌کند و صرفاً کشف اُبژه است که هماهنگی غرایز را ممکن می‌سازد.

زمانی که فروید بعدها شیوه‌ای از سازماندهی زندگی جنسی را کشف کرد که بین حالت غیر سازمان‌یافته غرایز و انتخاب کامل اُبژه قرار می‌داد، دوباره امور از منظر اُبژه مورد بررسی قرار گرفت: نارسی‌سیزم.

در اینجا اُبژه، ایگو به مثابه یک وحدت است.

فروید تنها در مقاله خود با عنوان «گرایش به روان‌نژندی وسواسی» (۱۹۱۳i) مفهوم سازمان پیشاتناسلی را معرفی می‌کند: وحدت غرایز در چنین مرحله‌ای با غلبه فعالیت جنسی مرتبط با یک منطقه اروتیک خاص توضیح داده می‌شود. فروید ابتدا سازمان مقعدی (۱۹۱۳i)، سپس سازمان دهانی (در نسخه ۱۹۱۵ سه مقاله) و در نهایت سازمان فالیک (در «سازمان تناسلی کودکانه» [۱۹۲۳e]) را توصیف می‌کند. با این حال، توجه کنید که پس از توصیف این سه سازمان، فروید مجدداً تأکید می‌کند که «سازمان کامل تنها در بلوغ، در مرحله چهارم، مرحله تناسلی حاصل می‌شود»[۲]. فروید در تلاش برای تعریف شیوه‌های سازمان پیشاتناسلی میل جنسی، دو خط فکری را دنبال کرد که با یکدیگر سازگار نیستند. طبق رویکرد اول، اُبژه است که نقش سازمان‌دهنده را ایفا می‌کند: شیوه‌های گوناگون سازماندهی در یک سلسله قرار گرفته‌اند که از اتواروتیسم (auto-erotism) آغاز شده و از طریق نارسیسیزم و انتخاب اُبژه‌ی همجنس‌گرا (homosexual object-choice) به سوی اُبژه‌ی دگرجنس‌گرا (heterosexual object) پیش می‌رود. از سوی دیگر، هر سازمان بر یک شیوه خاص فعالیت جنسی متمرکز است که به یک ناحیه اروتیک مشخص وابسته است.

با توجه به دیدگاه دوم، چگونه می‌توانیم برتری یک ناحیه اروتیک و فعالیتی که متناسب با این برتری است را درک کنیم؟

تا آنجا که سازمان دهانی مورد نظر است، اولویت دهانی را می‌توان به معنای رابطه‌ای تقریباً انحصاری با محیط تلقی کرد. اما درباره سازوکارهای روانی بعدی چه می‌توان گفت؟ سازوکارهایی که به معنای حذف کامل فعالیت‌های غالب نیستند. برای مثال، منظور از تقدم تمایلات مقعدی چیست؟ نمی‌توان این امر را دال بر تعطیلی کامل امیال جنسی دهانی و حتی تنزل آن به پس‌زمینه دانست. در واقع، امیال جنسی دهانی در ساختار روانی-جنسی مقعدی ادغام می‌شود و تبادل دهانی با معانی مرتبط با فعالیت‌های مقعدی آمیخته می‌گردد.

[۱] فروید، زیگموند. سه رساله در نظریه جنسیت (۱۹۰۵د): الف) گ.و.، پنجم، ۱۰۸؛ س.ا.، هفتم، ۲۰۷. ب) مقایسه کنید با گ.و.، پنجم، ۹۸؛ س.ا.، هفتم، ۱۹۸.

[۲] مقایسه کنید با فروید، زیگموند. طرحی کلی از روانکاوی (۱۹۴۰ الف [۱۹۳۸])، گ.و.، هفدهم، ۷۷؛ س.ا.، بیست و سوم، ۱۵۵.