نظریهٔ لیبیدو

• ۳ آبان ۱۴۰۴
• کلاسیک, مختص اعضای ویژه

نظریهٔ لیبیدو

۱) بهتر است ابتدا روشن کنیم که فروید دقیقاً از واژهٔ «لیبیدو» و نیز از «نظریهٔ لیبیدو» چه مراد می‌کرد. او غریزهٔ جنسی را، همچون دیگران، فرایندی روان‌تنی می‌دانست که هم نمودهای بدنی و هم نمودهای روانی دارد. آنچه فروید به‌طور خاص «لیبیدو» می‌نامید، در واقع همان نمودهای روانیِ این غریزه بود، فارغ از هر صورتی که بروز یابند.

در این‌باره، سخنان خودِ فروید چنین است: «دیدگاه عامه میان گرسنگی و عشق تمایز قائل می‌شود و آن دو را به‌مثابهٔ نمایندگانِ غرایزی می‌داند که به‌ترتیب در پیِ صیانتِ نفس و بقای نوع‌اند. ما نیز با هم‌داستانی با این تمایزِ آشکار، در روان‌کاوی، تمایزی مشابه قائل می‌شویم میان غرایزِ خود‌محافظ (یا ایگویی) از یک سو و غرایزِ جنسی از سوی دیگر؛ آن نیرویی که به‌واسطهٔ آن، غریزهٔ جنسی در ذهن نمایان می‌شود، «لیبیدو» یا اشتیاقِ جنسی نامیده می‌شود و ما آن را همانندِ نیروی گرسنگی یا ارادهٔ معطوف به قدرت و دیگر گرایش‌های مشابه در میان تمایلاتِ ایگو تلقی می‌کنیم».

با این‌حال، فروید به‌ندرت در پایبندی دقیق به تعاریف خود سخت‌گیر بود، و گاه در نوشته‌هایش چنین می‌نماید که «لیبیدو» را مترادف با «غریزهٔ جنسی» می‌گیرد، یعنی هم در بُعد بدنی و هم در بُعد روانی. برای نمونه، در جایی آن را چنین تعریف می‌کند: «نیرویی که غریزهٔ جنسی از طریق آن خود را ابراز می‌کند.» همچنین در متنی که در سال ۱۹۱۵ نوشته شده است، می‌گوید: «ما مفهوم لیبیدو را به‌منزلهٔ نیرویی کمّی و متغیر تعریف کرده‌ایم که می‌تواند معیاری برای سنجش فرایندها و دگرگونی‌هایی باشد که در حوزهٔ تحریک جنسی روی می‌دهد. ما این لیبیدو را، با توجه به خاستگاهِ ویژه‌اش، از انرژی‌ای که باید فرض شود در پسِ فرایندهای روانیِ کلی قرار دارد متمایز می‌سازیم، و بدین‌ترتیب به آن ویژگی‌ای کیفی نیز نسبت می‌دهیم».

او حتی از «پایهٔ زیستیِ لیبیدو» سخن می‌گوید. چنان‌که در اشاره به «آشفتگی‌های فرایندهای جنسی، یعنی فرایندهایی که در درونِ ارگانیسم تعیین‌کنندهٔ شکل‌گیری و به‌کارگیریِ لیبیدوی جنسی‌اند»، می‌افزاید: «به‌سختی می‌توان از این تصور پرهیز کرد که این فرایندها، در نهایت، ماهیتی شیمیایی دارند.» این ایدهٔ فروید را می‌توان تا سال ۱۸۹۴ پی گرفت.