مناطق محصور و گریزها

• ۲۰ خرداد ۱۴۰۴
• روابط اُبژه‌ای, مختص اعضای ویژه

مناطق محصور و گریزها

مایلم توجه خواننده را به دو مخاطره جلب کنم که به‌صورت ذاتی در روند تحلیل روان‌کاوانه برای تحلیل‌گر وجود دارد. این دو را «مناطق محصور[۱]» و «گریزها[۲]» می‌نامم. در جریان کار بالینی، این احتمال وجود دارد که تحلیل‌گر در پاسخ‌گویی به بیمار، ناخودآگاه وارد منطقه‌ای محصور شود یا از مسیر تحلیل خارج گردد؛ و به این ترتیب، وضعیت روان‌کاوانه را دچار تحریف کند و روند درمان را مختل، یا حتی متوقف سازد.

نخست می‌کوشم آن‌چه را که از «منطقهٔ محصور» مراد دارم با شرح نمونه‌ای از پروندهٔ «دوشیزه آ» روشن سازم. دوشیزه آ، زنی جذاب در دههٔ چهارم زندگی خود، با آن‌که در حرفه‌اش موفق بود، اما روابطش با مردان ناپایدار بود و احساس می‌کرد زمان زیستی‌اش برای فرزندآوری رو به پایان است. به‌همین دلیل، خواهان تحلیل روان‌کاوانه بود. در آغاز درمان، به‌نظر می‌رسید میان من و او هماهنگی خوبی برقرار است. گفت‌وگویی پیچیده دربارهٔ احساسات و افکارش نسبت به خود، تحلیل تازه و تحلیل‌گرش میان ما شکل گرفت. این کنکاش‌ها در جای خود معتبر بودند، هرچند اندک‌اندک دریافتم که عمقی ناهشیار در گفتارهای دوشیزه آ وجود ندارد. رابطه‌اش با من عموماً همراه با قدردانی بود، حتی تا حدی شخصی و صمیمانه، ولی پرخاشگری‌هایی که ابراز می‌کرد، فاقد قدرت و بُرندگی واقعی بودند؛ حال آن‌که آن‌چه از دوشیزه آ درک می‌کردم، زنی با احساساتی نیرومند بود.

نمی‌دانستم فانتزی‌های ناهشیار دوشیزه آ چیست، جایگاه من در انتقال چگونه است، و چه ارتباطی میان تحلیل و پیشینهٔ زیستی او برقرار است. چندبار به‌گونه‌ای محتاطانه کوشیدم خود را در قالب یک اُبژهٔ انتقالی معرفی کنم؛ برای مثال، خود را «مادر-تحلیل‌گر» نامیدم یا تلاش کردم رویدادهای تحلیل را به تاریخچه‌اش پیوند دهم، مثلاً گفتم اکنون احساسی مشابه آن دارد که هنگام تولد برادرش تجربه کرده بود. این کوشش‌های تفسیری، بیمار را قانع نکرد و به هیچ‌گونه پیشرفت و تحولی منجر نشد. این تفسیرها را بی‌اعتبار یافتم و ناگزیر بازگشتم به همان شیوهٔ تفسیر تقلیل‌یافته و تهی‌شده‌ای که بر رابطهٔ «من-تو، تو-من» متمرکز بود.