کاربست بالینی روانکاوی لکانی

در این دوره نگاهی مقدماتی به مفاهیم بنیادین روانکاوی لکانی خواهیم داشت. وظیفه اصلی ما این است که دریابیم چگونه مفاهیم لکان -که در سیمنارها و مکتوبات مطرح شده‌اند- را می‌توان در فضای  بالینی به کار بست. در اینجا ما مجموعه‌ای از موضوعات متفاوت -که عمدتاً در دهه‌ی ۶۰ و ۷۰ میلادی مطرح شده‌اند- و اغلب با هدف لکان، یعنی بازگشت به فروید مرتبط هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در سراسر این دوره هدف آن است که این مفاهیم را به شکلی عملی و در حوزه‌ی اخلاقیات درمانی به کار ببریم.

جلسه‌ی نخست ما بر روی شِمای L همچو نوعی نقشه‌ی راه متمرکز است که به خوبی کار بالینی فرویدی/لکانی را جهت‌دهی می‌کند. بدین ترتیب بر نقش سخن، جایگاه روانکاو، و وظیفه‌ی اولویت دادن به جایگاه میل به جای تشخیص نادرست تصویری/بین سوژه‌ای را در نظر خواهیم داشت. همچنین مفاد موجود در این شِما را که با مفهوم انتقال مرتبط هستند به بحث می‌گذاریم. سخنرانی دوم به دو سطح یا ساحتِ تبادلِ ارتباط در کار بالینی مربوط است.در اینجا ما مفاهیم دیگری «بزرگ» نمادین (که در انتقال به عنوان سوژه‌ای که گمان می‌رود بداند مشخص خواهد شد) و کارکرد دال را که مکمل هم هستند بررسی خواهیم کرد و به سوی سخن پر و تهی حرکت خواهیم کرد (مفاهیمی که از هایدگر الهام گرفته شده‌اند). یکی از مهمترین هم‌بخشی‌های لکان متقدم به روانکاوی مربوط به کار او با روان‌پریشی است. بر این اساس سخنرانی سوم به کار او پیرامون روان‌پریشی (پارانویا، وازنش نام پدر و غیره) مرتبط خواهد بود.

بدیهی است که تشخیص برای بالین‌گران امری ضروری است، به همین سبب پس از بحث پیرامون ساختار روان‌پریشی زمانی را نیز به تشخیص افتراقی در سنت روانکاوی لکانی اختصاص خواهیم داد. نخستین محور کار ما تمایز نهادن میان ساختار روان‌نژندی و روان‌پریشی است. از این تمایز به حد کافی توضیح داده شده به سوی توضیح گسترده‌تر ساختارهای بالینی در نگاه لکان خواهیم رفت؛ و روان‌پریشی (و زیرمجموعه‌هایش، مالیخولیا، پارانویا، اسکیزوفرنی)، روان‌نژندی (وسواس و هیستری) و انحراف (فتیشیسم، سادیسم، مازوخیسم، نظربازی و …) را با ذکر نمونه‌های موردی یا مقولات ساختاری توضیح خواهیم داد. این موضوع را با نمونه‌ای از اسکیزوفرنی و مالیخولیا ادامه می‌دهیم.

حوزه‌های دیگری که به غنای ایده‌ی فرویدی  زمان‌مندی ضمیر ناآگاه و درمان روانکاوانه توسط لکان منجر شده است و از طریق مجموعه‌ای از ایده‌ها (زمان منطقی، آینده متقدم، عمل پیش‌نگرانه و اثر زیگارنیک) به شیوه‌های تکنیکی نوینی و متمایز لکانی مانند نقطه‌گذاری، تقطیع و جلسات با زمان متغییر منجر شده است اغلب مورد انتقاد قرار گرفته‌اند. سخنرانی بعدی دو ایده‌ی ضد شهودی لکان را مفروض داشته که اولاً برای تغییر ذهنی نیازی به بینش و درک معنادار (تصویری) نیست و دوماً روانکاو بایست از فرم‌های تفسیری معنادار یا فوری اجتناب کند. سخنرانی پایانی این دوره نیز به پیامدهای بالینی رانه‌ی مرگ می‌پردازد. این امر به ما کمک می‌کند تا به تفاوت میان رانه و میل بیاندیشیم و این پرسش مطرح شود که چگونه تمام رخدادهای رانه‌ای نمودی از رانه‌ی مرگ هستند، و به بررسی تکرار و خودتخریبی در جریان کار بالینی بپردازیم.

این دوره بر اساس ده موضوع ارائه خواهد شد. موضوعات شامل:

• شِمای L، نقشه‌ی کار بالینی
• سخن پر و تهی
• وازنش و روان‌پریشی
• مدل تشخیصی
• روان‌نژندی وسواس و هیستری
• انحراف
• دو مورد؛ مالیخولیا و روان‌پریشی
• تقطیع و نقطه‌گذاری
• تفسیر یا علیه فهمیدن
• مظاهر رانه‌ی مرگ

موضوع نخست: شِمای L، نقشه‌ی کار بالینی

لکان در دهه‌ی ۱۹۵۰ شمای L را معرفی کرد. این نمودار را می‌توان به طرق مختلفی به کار بست، با این وجود کاربست اصلی آن این است که به عنوان راهنمایی جهت شکل ویژه‌ای از روانکاوی عمل کند که بر کارگشاییِ سخن و ضمیر ناآگاه متمرکز است. سخنرانی اول مبتنی بر دانشی پیشین پیرامون مرحله‌ی آینه‌ای و ساحت تصویری بوده و جنبه‌های مختلف شمای L و پیامدهای آن در کار بالینی فرویدی لکانی، خصوصاً پیرامون مفهوم انتقال را بررسی می‌کند.

پرسش‌های موضوع نخست:

1. عناصر اصلی تشکیل دهنده‌ی شمای L چیست و چگونه با ایده‌های لکان پیرامون ساحت تصویری و ایگو مرتبط است؟
2. مفهوم جهالت چیست و این مفهوم چگونه به کار بالینی کمک می‌کند؟
3. اهمیت مفهوم شمای L در انتقال و ارتباط تحلیل‌گر/ تحلیل‌شونده چیست؟
4. با در نظر گرفتن شمای L، ما بالین‌گران بایستی به ایده‌های درک بیناسوژگانی و همدلی میان تحلیل‌گر و تحلیل‌شونده محتاط باشیم. چرا؟

موضوع دوم: سخن پر و تهی

پس از تأکید بر این که روانکاوی اساساً عملی مبتنی بر سخن است، لکان بر آن شد تا نشان دهد چگونه سخن به درستی واجد ظرفیت دگرگونی است. نظریه‌پردازی او پیرامون سخن پر و تهی به طرز قابل توجهی تحت تأثیر نگاه هایدگر به گفتمان و چرند و پرند بوده و دو محور تعامل ارتباطی را مفروض داشت. لکان این ایده‌ها را در تمایز میان محور تصویریِ ایگو به دیگری و محور نمادین سخن پر، که دیگری و سوژه ناآگاه را به هم متصل می‌کند مطرح ساخت.

پرسش‌های موضوع دوم:

1. چگونه می‌توان میان سخن پر و تهی تمایز نهاد؟
2. جنبه‌های اساسی ایده‌ی «ساحت نمادین» که لکان از لوی اشترواس وام گرفته است چیست؟
3. چگونه می‌توان به سخن پر دست یازید و آیا بایست از سخن تهی اجتناب کرد؟
4. مفهوم دیگری بزرگ لکان از چه طریق در کار بالینی کمک کننده است؟
5. به تصویر کشیدن ارتباط دراماتیک نیکسون-فراست چگونه امکانات بالینی کار لکان را آشکار می‌کند؟

موضوع سوم: وازنش و روان‌پریشی

بخش مهمی از کارهای اولیه‌ی لکان پیرامون موضوع روان‌پریشی است. این سخنرانی مجموعه‌ای از مضامین اساسی پیرامون مفهوم‌پردازی روان‌پریشی به عنوان ساختاری سوژگانی را مطرح ساخته و سازوکار زیربنایی آن که تعیین‌کننده‌ی روان‌پریشی است (وازنش نام پدر) را بررسی می‌کند. ما همچنین پیرامون سایر مفاهیم مرتبط (مانند ارتباط با دیگری، موضع‌یابی ژوئیسانس، لنگر اندازی معنا) را که در درک این ساختار روانی حیاتی هستند توضیح می‌دهیم. جنون چیست؟ (۲۰۰۱) از داریان لیدر در این راه برای ما متن مهمی خواهد بود.

پرسش‌های موضوع سوم:

1. نام پدر چیست و چرا عاملی اساسی در تشخیص روان‌پریشی است؟
2. چگونه می‌توان وازنش را از پس‌رانش تشخیص داد؟
3. جایگاه ضمیر ناآگاه در روان‌پریشی چیست؟
4. ژوئیسانس و دیگری هردو ناایستا بوده و برای سوژه‌ی روان‌پریشی تهدید برانگیزاند. این را توضیح دهید.
5. پنج تفاوت اساسی میان ساختارهای روان‌نژندی و روان‌پریشی را توضیح دهید.

موضع پنجم: رویکرد تشخیصی

در روانکاوی لکانی تشخیص شکل خاص خود را دارد. به جای رویکردی دی اس امی که تشخیص برخی سمپتوم‌ها به تشخیص‌گذاری اختلال خاصی می‌رسد، رویکرد لکانی به بررسی مجموعه‌ای از روابط که در چارچوب ارتباطی انتقالی رخ می‌دهد می‌پردازد. بررسی شیوه‌ی ارتباط خاص بیمار با زبان و کاربست آن، لیبیدو (ژوئیسانس) و جایگاه خود در برابر دیگری بزرگ و امر اجتماعی را مدیریت کرده و مسائلی از این دست اهمیت ویژه‌ای دارند. در این سخنرانی اهمیت تمایز بنیادین روان‌نژندی و روان‌پریشی را بررسی کرده و مثال‌هایی از تشخیص‌های مورد نظر را بیان می‌کنیم. این پرسش نیز بررسی می‌شود که چرا ما به عنوان بالین‌گر لازم است از تفکر مقوله‌ایِ تقلیل‌گرا اجتناب کنیم.

پرسش‌های موضوع چهارم:

1. رویکرد تشخیصی لکانی که تفاوتی با مدل مبتنی بر دی اس ام دارد؟
2. چهار عامل اساسی که در تشخیص لکانی اهمیت دارند چیستند؟
3. برای روانکاو لکانی مجموعه‌ای از سمپتوم‌ها در رابطه با تشخیص اختلال خاصی قرار نمی‌گیرند. این را توضیح دهید.
4. تفاوت‌های مربوط به کاربست زبان را در روان‌نژند و روان‌پریش را توصیف کرده و علاوه بر آن مرحله‌ی آینه‌ای را توضیح دهید.

موضوع پنجم: وسواس و هیستری

لکان پیرامون موضوع وسواس و هیستری فرضیات سودمندی، از جمله رنج وسواسی از میلی امکان‌‌ناپذیر و رنج هیستریک از میلی ارضاء نشده را مطرح ساخته است که با پرسش‌های «من زنده‌ام یا مرده؟» و «من زنم یا مرد؟» صورت‌بندی می‌شوند. ما این ساخت‌های نظری را با ارجاع به موردهای واقعی بررسی کرده و موضوعاتی همچون ارتباط آن‌ها با کمبود، جنسینگی، ماهیت فرمی سمپتوم‌ها نقش فانتزی و اختگی را مورد پرسش قرار می‌دهیم.

پرسش‌های موضوع پنجم:

1. لکان پیرامون وضعیت وسواسی و هیستریک پرسش‌های مسحور کننده مطرح ساخته است. این دو پرسش را با ذکر مثال‌های کاربردی در دل ادبیات مطرح کنید.
2. پنج ویژگی ساختار وسواسی را بیان کنید.
3. رابطه‌ی هیستریک با میل چگونه است؟
4. چرایی غالب بودن درون‌مایه « دگر زن» در هیستری را بیان کنید.
5. چگونه می‌توان معضل این یا آن بودن/ یا هستی و معنای وسواسی را درک کرد؟

موضوع ششم: انحراف

این سخنرانی پیرامون انحراف مجموعه‌ای از ایده‌های فرویدی پیرامون موضوع جنسینگی را در پیوند با موضع لکانی تبیین خواهد کرد. ما ایده‌ی ساختار منحرف را با توجه به رابطه‌ی متناقض سوژه با قانون و این قاعده که منحرف ابزار ژوئیسانس دیگری است توضیح خواهیم داد. نمونه‌های بالینی از بافت پزشکی قانونی (زندان) ارائه خواهد شد تا انواع گوناگون انحراف (نمایش‌گری، نظربارگی، سادگرایی، مازوخ‌گرایی و فتیشیسم) و چالش‌های کار بالینی با آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. با توجه به نگاه تیزبین لکانی‌های معاصر (سوالز، فرهائگ و نوبوس) ما به ایده‌ی استنکاف به عنوان دفاعی که ظاهراً ساختار منحرف را رقم زده می‌پردازیم و پیش از آن این ایده را هم بررسی خواهیم کرد که در نظر گرفتن ساختار انحراف مفید است یا خیر.

پرسش‌های موضوع ششم:

1. سوژه‌ی منحرف ارتباطی ویژه با قانون دارد که تخطی‌های کتعددش از آن پیداست. این ارتباط را توضیح دهید.
2. انحراف همواره دلالت بر ارتباطی ویژه با دیگری دارد. آن را توضیح دهید.
3. چه ملاحظات تشخیصی در تمایز نهادن میان انحراف با روان‌نژندی و روان‌پریشی سودمند خواهد بود؟
4. استنکاف چیست و در محافل لکانی چگونه نگاهی به آن وجود دارد؟
5. چه دلایلی برای موافقت یا مخالفت با ایده‌ی انحراف به مثابه یک ساختار دارید؟

موضوع هفتم: دو مطالعه‌ی موردی، مالیخولیا و اسکیزوفرنی

با وجود این که خود لکان به ندرت از مطالعه‌ی موردی جهت تبیین ایده‌هایش استفاده می‌کرد اما این امر در جهت انتقال ایده‌ها کارکرد مهمی دارد. در این جلسات ما مالیخولیا و اسکیزوفرنی را در دل مطالعاتی موردی به بحث می‌گذاریم تا از این طریق بتوانیم راهبردهای بالینی قابل قبولی برای کار با چنین روانکاوی شوندگانی را مطرح سازیم.

پرسش‌های موضوع هفتم:

1. وجوه تمایز مالیخولیا و اسکیزوفرنی در روانکاوی لکانی چیست؟
2. چرا اغلب لکانی‌ها مالیخولیا را ذیل ساختار روان‌پریشی در نظر می‌گیرند؟
3. چگونه می‌توان نقش ابژه‌ی a را در مالیخولیا دریافت؟
4. چالش‌های متمایزی که در کار با اسکیزوفرنی وجود دارد چیستند؟
5. به طور خلاصه گیرامون نقش نرگسانگی و ژوئیسانس در اسکیزوفرنی توضیح دهید.

موضوع هشتم: تقطیع و نقطه‌گذاری

 یکی از حوزه‌های نظری که فروید توجه زیادی بدان داشت اما توسط پسافرویدی‌ها جز لکان نادیده انگاشته شد بحث زمان‌مندی است. لکان از آن جهت که به دنبال توضیح بیشتر زمان در ضمیر ناآگاه بود ایده‌ی روایات رشدی (روان‌زا) را کنار گذاشت. ایده‌های لکان پیرامون زمان‌مندی مفهوم پس‌آیند (nachtraglikheit) فرویدی را بسط داده و زمینه را برای پرداختن به «میزان‌نماهای» متمایزی-آینده‌ی مقدم، عمل پیشگرا و زمان منطقی- با توجه به کار بالینی فراهم ساخت. با وجود این که این ایده‌ها کاملاً نظری هستند اما با ورود به بحث تقطیع، نقطه‌گذاری و جلسات با زمان نامشخص از اهمیت بالینی آنان آگاه خواهیم شد، و همانگونه که توضیح داده خواهد شد آن‌ها تکمله‌ای بر قاعده‌ی فرویدی مورد نظر { nachtraglikheit} هستند.

پرسش‌های موضوع هشتم:

1. چرا «زمان مبتنی بر ساعت» بهترین شیوه‌ برای کار روانکاوانه نیست؟
2. اثر زیگارنیک که مورد توجه لکان هم بوده چیست و چگونه بر نحوه‌ی تفکر ما پیرامون بعد زمانی تأثیرگذار است؟
3. لکان در باب زمان‌مندی تأثیرپذیرفته از هایدگر است. در این مورد بگویید.
4. بالین‌گران چگونه می‌توانند به دنبال افزایش آینده‌ی مقدم در کار بالینی باشند؟
5. چگونه می‌توان گفت ابدعات لکان در جهت گسترش قاعده‌ی اساسی فرویدی است؟

موضوع نهم: تفسیر یا علیه فهمیدن

یکی از ضدشهودی‌ترین ایده‌های لکانی این است که تغییرات مهم سوبژکتیو مستلزم درک یا بینش نیست. ایده‌ای بسیار مرتبط- و نه کمتر ضدشهودی- این است که تفسیرهای روانکاو ممکن است از گشوده شدن ضمیر ناآگاه پیش‌گیری کنند. این سخنرانی به بحث پیرامون نقد لکان در باب اهمیت مرکزی فهمیدن در کار روانکاوی برگزار می‌شود. سپس این بحث با نقد این فهم تصویری و بحث پیرامون دستورالعمل بالینی اساسی لکان در اجتناب از ارائه تفاسیر معنادار به نفع شیوه‌ی متفاوت (نمایشی، اجرایی یا بلاغی) ادامه می‌یابد. در این باره نمونه‌های بالینی متفاوتی ارائه خواهد شد.

پرسش‌های موضوع نهم:

1. چرایی بی‌اعتمادی آشکار لکان نسبت به فهمیدن به عنوان تکنیکی بالینی چیست؟
2. تفسیرهای معنادار ارائه شده توسط روانکاو از چه طریقی ممکن است مسیر کار تحلیلی مؤثر را با وقفه رو به رو کنند؟ در مقابل منظور از تفسیر مبهم چیست؟
3. ایده‌های مطرح شده چگونه به تمایز فرم‌های نمادین و تصویری انتقال مرتبط می‌شوند؟
4. منظور از اهمیت دال چیست و چگونه تأثیری بر کار روانکاوی می‌گذارد؟
5. مفهوم اختگی چگونه در تکنیک بالینی مشخص می‌شود؟

موضوع دهم: مظاهر رانه‌ی مرگ

مشهور است که فروید مفهوم رانه‌ی مرگ را پاسخ به واکنش درمانی منفی مطرح ساخت.  این امر بیانگر آن است که ما بایست به رانه مرگ نه به عنوان مفهومی فلسفی یا متافیزیکی- که در واقع همان چیزی است که در ادبیات مورد بحث قرار گرفته- که همچون مفهومی بالینی بنگریم که به ما در درک بهتر ماهیت اعمال تکراری و خودتخریبگرانه یا آسیب رسان کمک می‌کند. در این بخش با یاری گرفتن از مطالعات موردی و شروح گوناگون لکان پیرامون رانه‌ی مرگ این پرسش را پی خواهیم گرفت که چگونه مفهوم رانه‌ی مرگ ما را در مقام بالین‌گر هدایت می‌کند؟

پرسش‌های موضوع دهم:

1. تفاوت میان رانه‌ و میل در نگاه لکانی چیست؟
2. چرا لکان تمامی رانه‌ها را رانه‌ی مرگ در نظر می‌گرفت؟
3. لکان در ایده‌ی «مابین دومرگ» چه چیز را در نظر دارد؟
4. نقش ژوئیسانس در رانه‌ی مرگ چیست؟
5. لکان در ایده‌ی «فقر سوژه» چه چیز در ذهن دارد؟

این دور پیش‌نیاز دوره‌های تکمیلی روانکاوی لکانی خواهد بود.