نظریهٔ فرویدی و ملاحظات بالینی آن

اهداف دوره:

هدف اصلی این دوره‌ها، ارائه فهمی دقیق، منسجم و مبتنی بر اصول علمی از نظریه روانکاوی فرویدی و تبلور آن در کار بالینی است. ما بر این باوریم که تسلط بر پیچیدگی‌های نظری و ظرایف عملی روانکاوی، مستلزم مطالعه‌ای روش‌مند و نقادانه بر روی متون کلاسیک و آثار مرجعی است که توانسته‌اند دانش گسترده این حوزه را به شکلی سازمان‌یافته مدون سازند.

در همین راستا، این مجموعه دوره‌ها بر اساس دو اثر کلاسیک و بسیار تأثیرگذار از اتو فنیکل، یعنی کتاب جامع «نظریه روان‌نژندی روانکاوی» و اثر متمرکز بر عمل بالینی، «مسائل تکنیک روانکاوی» بنا نهاده شده است. انتخاب این آثار به عنوان محور اصلی آموزش، نه از سر اتفاق، بلکه به دلیل انسجام کم‌نظیر، دقت نظری و توانایی فوق‌العاده نویسنده در گردآوری، تدوین و تبیین نظام‌مند مفاهیم بنیادین و پیچیده روانکاوی فرویدی تا آن دوره بوده است. این کتاب‌ها، به مثابه دانشنامه‌هایی که هم به مبانی نظری و هم به مصادیق بالینی می‌پردازند، نقشه‌ای راهبردی برای فهم عمیق‌تر روان‌نژندی‌ها، آسیب‌شناسی روانی و اصول کاربردی درمان روانکاوانه در اختیار ما قرار می‌دهند.

همان‌طور که در مقدمه این آثار نیز تلویحاً و تصریحاً اشاره شده، آموزش روانکاوی نیازمند ساختاری است که بتواند گستره وسیع نظریه‌ها و تکنیک‌ها را به شکلی قابل فهم و کاربردی ارائه دهد. این دوره‌ها، با پیروی از همین الگو، می‌کوشند تا از طریق خوانش دقیق فصول منتخب و بحث و بررسی عمیق آن‌ها، شرکت‌کنندگان را در مسیر تسلط بر این دانش یاری رسانند.

اهمیت و ضرورت خوانش این متون:

درک روانکاوی فرویدی، مستلزم مواجهه مستقیم با متونی است که توانسته‌اند پیچیدگی‌های نظری را با ظرافت‌های بالینی پیوند دهند. آثار منتخب، به دلیل ارائه تصویری جامع و سازمان‌یافته از دیدگاه‌های پویشی، اقتصادی و ساختاری در بستر رشد روانی، شکل‌گیری روان‌نژندی و تکنیک درمانی، اهمیتی بنیادین دارند. این متون نه تنها مفاهیم کلیدی مانند ضمیر ناآگاه، پس‌رانش و دیگر سازوکارهای دفاعی، عقده ادیپ، اضطراب و مراحل رشد روانی-جنسی را به تفصیل شرح می‌دهند، بلکه ارتباط آن‌ها را با تظاهرات بالینی گوناگون به روشنی ترسیم می‌کنند. خوانش این آثار، ضرورتی انکارناپذیر برای هر دانشجو و درمانگری است که سودای فهم علمی و عمیق روان و کاربست مؤثر روانکاوی را در سر دارد.

ساختار جامع و پیوسته دوره:

این برنامه آموزشی در چهار مرحله اصلی و به هم پیوسته ارائه می‌گردد که هر مرحله بر پایه‌ٔ مباحث مرحله قبل استوار است و درک جامع روانکاوی فرویدی را امکان‌پذیر می‌سازد.

بخش ۱: نظریه رشد روانی-جنسی

این بخش، بر اساس فصول مقدماتی و بخش اول کتاب «نظریه روان‌نژندی روانکاوی» به بررسی دقیق مراحل رشد روانی از منظر روانکاوی فرویدی می‌پردازد. فهم چگونگی شکل‌گیری ساختارهای بنیادین روان (اید، ایگو، سوپرایگو)، مراحل رشد لیبیدو (دهانی، مقعدی، فالیک)، نقش تجربیات اولیه کودکی، اضطراب‌ و تکامل حس واقعیت‌سنجی، اساس درک آسیب‌شناسی روانی و مداخلات درمانی است.  مباحثی چون شکل‌گیری ایگو، سکشوالیته کودکانه، نارسیسیزم، روابط اولیه با اُبژه، سازوکارهای نخستین مانند همانندسازی آغازین و درون‌فکنی و نهایتاً شکل‌گیری سوپرایگو به عنوان وارث عقده ادیپ، با تکیه بر چارچوب نظری ارائه شده در متن مرجع، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

بخش ۲: نظریه عمومی روان‌نژندی

این بخش، بر اساس بخش دوم کتاب «نظریه روان‌نژندی روانکاوی» به قلب نظریه فرویدی درباره سازوکارهای کلی شکل‌گیری روان‌نژندی‌ها وارد می‌شود. درک تعارض روان‌نژندانه، یعنی نبرد میان تکانه‌های رانه‌ای و سازوکارهای دفاعی و شناخت انواع سازوکارهای دفاعی که ایگو برای مهار اضطراب به کار می‌گیرد، کلید فهم ساختار روان‌نژندی‌هاست. در این مرحله، مفاهیم محوری مانند انگیزه‌های دفاع، اضطراب به عنوان سیگنال خطر، نقش تعارض در شکل‌گیری سمپتوم‌ها و مفهوم مصالحه در تشکیل سمپتوم بر اساس چارچوب دقیق و نظام‌مند متن اصلی بررسی خواهد شد.

بخش ۳: آسیب‌شناسی روانی

در این بخش با تکیه بر بخش‌های بعدی کتاب «نظریه روان‌نژندی روانکاوی» این بخش به بررسی کاربرد نظریه عمومی روان‌نژندی در فهم ساختار و پویش‌گری آسیب‌شناسی‌های روانی خاص می‌پردازد. این مرحله، دانش نظری را به مصادیق بالینی پیوند می‌زند و توانایی تشخیص افتراقی و درک عمیق‌تر تظاهرات متنوع روان‌نژندی‌ها و روان‌پریشی را فراهم می‌کند. انواع روان‌نژندی‌ها از جمله هیستری اضطرابی، هیستری تبدیلی، روان‌نژندی‌های عضوی (سایکوسوماتیک)، وسواس فکری-عملی، روان‌نژندی‌های تکانشی و انحرافات جنسی، حالات افسردگی و مانیا و نگاهی به روان‌پریشی‌هایی چون اسکیزوفرنی از منظر روانکاوی، مورد بحث قرار می‌گیرند. همچنین، مفهوم اختلالات منش (Character Disorders) به عنوان شیوه‌های دفاعی تثبیت‌شده در ساختار شخصیت، به تفصیل بررسی خواهد شد.

بخش ۴: کار بالینی و تکنیک روانکاوی (Clinical Work and Psychoanalytic Technique)

 این بخش نهایی، با محوریت کتاب «مسائل تکنیک روانکاوی» و فصل پایانی «ظریه روان‌نژندی روانکاوی»، به اصول و چالش‌های کار عملی روانکاوی می‌پردازد. تسلط بر تکنیک روانکاوی و فهم مبانی نظری آن، وجه تمایز درمان روانکاوانه از سایر رویکردهاست. این بخش به چگونگی به کار بستن دانش نظری در اتاق درمان می‌پردازد. مبانی نظری درمان روانکاوانه، اصول اولیه تکنیک (مانند قاعده تداعی آزاد، توجه شناور آزاد) اقتصاد تفسیر، تحلیل مقاومت، مدیریت و تحلیل پدیده بنیادین انتقال، مفهوم حیاتی حل و فصل و ملاحظات مربوط به آغاز و پایان درمان، مورد بحث و بررسی عمیق قرار خواهند گرفت. تأکید بر این است که تکنیک صرفاً مجموعه‌ای از قواعد نیست، بلکه کاربرد هوشمندانه نظریه در موقعیت منحصر به فرد هر تحلیل است.

توضیحات تکمیلی:

این مجموعه دوره‌ها به عنوان یک برنامه آموزشی مستمر طراحی شده است. حضور در هر مرحله، مستلزم گذراندن مرحله پیشین و تعهد به مطالعه عمیق و مشارکت فعال در بحث‌هاست. در فضای روانکاوانه نظریه و کار بالینی به هیچ روی از هم جدا نبوده و به همین سبب این نکته همواره باید مد نظر قرار گیرد که برای کاربست بالینی نظریه‌ٔ روانکاوی خوانش نظری اهمیت بسزایی دارد. همچنین این دوره برای دوره‌های بعدی در مقام یک پیش‌نیاز در نظر گرفته خواهد شد، چرا که طی آن مفاهیم اساسی و محوری نظریه‌ٔ فرویدی به تفصیل مورد بحث قرار خواهد داشت.