کارکردهای سازنده و ویرانگر سوپرایگوی زوج | اوتو کرن‌برگ

• ۱۱ مرداد ۱۴۰۴
• اُتو کِرن‌برگ, زوج درمانی, مختص اعضای ویژه

کارکردهای سازنده و ویرانگر سوپرایگوی زوج

همان‌گونه که زوج بدل می‌شود به محملی برای فانتزی‌ها و امیال جنسیِ هشیار و ناهشیار هر دو شریک، و نیز برای روابط اُبژه‌ای درونی‌شده‌ای که به‌شکل هشیار و ناهشیار فعال شده‌اند، به همان‌سان، زوجْ عملکردهای سوپرایگوی هشیار و ناهشیارِ هر دو شریک را نیز فعال می‌کند. تعامل سوپرایگوهای هر یک از طرفین، در گذر زمان، به شکل‌گیریِ دستگاهی تازه می‌انجامد که من آن را «سوپرایگوی زوج» می‌نامم.

کارکردهای ساختار مشترک سوپرایگوی زوج شرح داده می‌شود، همچنان‌که نشانه‌های آسیب‌شناسیِ سوپرایگو در زندگی عاشقانهٔ زوج نیز توصیف می‌گردد. دگرگونی‌های مربوط به قدردانی و گناه، به‌کلیشه‌درآمدن و پیروی از عرف، فریبکاری و سناریوهای ویرانگر و خودویرانگرِ درازمدت، در زمینه‌ای بررسی می‌شوند که طیفی را بازمی‌تاباند از شدت آسیب در سوپرایگوی مشترک. یک نمونهٔ بالینی، برخی از این تحوّلات را در زندگی یک زوج نشان می‌دهد.

بر پایهٔ بررسی‌هایی که پیش‌تر در باب نقش میل جنسی (لیبیدو) و پرخاشگری در روابط جنسی و هیجانی زوج انجام داده‌ام (کرنبرگ، ۱۹۹۱الف، ۱۹۹۱ب) و همچنین با پیش‌فرض گرفتن این نکته که ساختار سوپرایگو نقشی حیاتی در این روابط ایفا می‌کند، در اینجا به بررسی دقیق‌تری از کارکرد این دستگاه می‌پردازم. در آن مقالات پیشین، زوج به‌عنوان واحدی دارای هویت خاص خود، در کنار هویت هر یک از شرکای رابطه، توصیف شده بود. همان‌گونه که زوج بدل می‌شود به محملی برای فانتزی‌ها و امیال جنسیِ هشیار و ناهشیار هر دو شریک، و نیز روابط اُبژه‌ای درونی‌شده‌ای که به‌شکل هشیار و ناهشیار فعال شده‌اند، به همان‌سان، زوجْ عملکردهای سوپرایگوی هشیار و ناهشیارِ هر دو شریک را نیز فعال می‌کند. همچنین، پیشنهاد من آن است که این ساختار، بالقوه، واجد دستگاه تازه‌ای از سوپرایگو می‌گردد که مختص خودِ زوج است.

تأثیر این نظام تازهٔ سوپرایگو بر رابطهٔ زوج، وابسته است به میزان پختگی سوپرایگوی هر یک از طرفین، که خود تعیین‌کنندهٔ سطح بلوغ سوپرایگوی مشترک خواهد بود. در مواردی که آسیب‌شناسی بدوی سوپرایگو چیرگی دارد، پیش‌سازهای سادیستیکِ سوپرایگو در قالب کنش‌نمایی ظهور می‌یابند و بالقوه می‌توانند موجب فروپاشی رابطهٔ زوج شوند. در مقابل، سوپرایگوی پخته، که در قالب نگرانی برای شریک و خود جلوه‌گر می‌شود، از روابط اُبژه‌ای زوج حفاظت می‌کند، عشق و تعهد را پرورش می‌دهد، ولی، از آنجا که همواره آثاری از تعارض‌های اُدیپی در ساختار سوپرایگو حضور دارند، ممکن است ظرفیت عشق جنسی را با بازداری یا ممنوع‌ ساختن ابراز احساسات ملایم و جنسی نسبت به اُبژهٔ واحد، تهدید کند. بدین‌سان، سوپرایگو ممکن است ظرفیت شور جنسی پایدار را تقویت کند یا آن را از میان بردارد. شافر (۱۹۶۰) جنبه‌های مهرآمیز و خصمانهٔ سوپرایگو را در روان فردی روشن ساخته است؛ در اینجا من این عملکردها را در سطح رابطهٔ زوج بررسی می‌کنم.

برپایی «آرمان ایگو» به‌مثابهٔ زیربنایی برای ساختار سوپرایگو، پیش‌شرطی بنیادین برای تواناییِ عاشق‌شدن است. آرمانی‌سازیِ اُبژهٔ محبوب، بازتاب فرافکنیِ جنبه‌هایی از آرمان ایگوی خود بر دیگری است. این فرافکنی با پیوندی عمیق و شیفته‌وار به اُبژهٔ فرافکنی‌شده همراه است؛ با این احساس که دیگریِ محبوب، تجسم زندهٔ بیرونیِ یک آرمانِ خواستنی و عمیقاً اشتیاق‌برانگیز است. از این منظر، رابطهٔ واقعی با اُبژهٔ محبوب، تجربه‌ای از تعالی را در بر دارد؛ فرارَوی از مرزهای روانیِ خویشتن، تجربه‌ای شورمندانه که در تقابل دیالکتیکی با جهان عادی و روزمرهٔ واقعیت قرار می‌گیرد و معنایی نو به زندگی می‌بخشد. عشق رمانتیک، از این دیدگاه، بازتاب یک نیاز هیجانیِ عمیق است و، فارغ از چیرگی آن به‌مثابهٔ الگویی فرهنگی، احتمالاً خاستگاهش به نخستین ریشه‌های روان‌شناسیِ پیوندیابی میان انسان‌ها بازمی‌گردد.