ناهشیار فروید: آیا می‌توان این اثر را با روایتی زیست‌شناختی وفق داد؟

ناهشیار فروید: آیا می‌توان این اثر را با روایتی زیست‌شناختی وفق داد؟

• ۸ آذر ۱۳۹۹
• عصب-روانکاوی, مختص اعضای ویژه

ناهشیار فروید: آیا می‌توان این اثر را با روایتی زیست‌شناختی وفق داد؟

«ناهشیار» مقاله‌ی نسبتاً کوتاهی است که حدود یک قرن پیش نگاشته شده، مطالب بسیاری در آن نهفته و بسیاری از آنچه در آن آمده به طرز شگفت‌انگیزی مربوط به عصر حاضر است. فروید نه تنها بنیادین‌ترین ایده‌هایش درباره‌ی ناهشیارِ واجد معنا و محتویات را اجمالاً در آن بیان می‌کند، بلکه این کار را به نحوی انجام می‌دهد که (۱) احتمال پیوند بین زیست‌شناسی و روانشناسی ناهشیار را مطرح می‌سازد، (۲) جنبه‌های توپوگرافیک، اقتصادی و ساختاری چهارچوب متاسایکالجیک‌اش را روشن می‌کند و (۳) استدلالی دقیق و کارا علیه منتقدان معاصر (و بعدی) خود اقامه می‌کند؛ علیه آن‌هایی که مدعی می‌شوند فرایندها و درونمایه‌های روانشناختی باید فی‌نفسه هشیار باشند.[۱] نظر به این مجادله بر سر امکان وجود فعالیت ذهنی ناهشیار، فروید (۱۹۱۵هـ ، ص ۱۶۷) می‌گوید:

… اساس این مخالفت مبتنی بر یکسان‌انگاری امر هشیار با امر روانی است – اگرچه که آشکارا عنوان نشده بلکه پیش‌فرض گرفته می‏شود. این یا مصادره به مطلوبی است که از این پرسش که آیا هرچه روانی است ضرورتاً هشیار نیز هست طفره می‌رود، یا که امری اعتباری و ناشی از نظام نام‌گذاری است. البته دومی نظیر بقیه امور اعتباری به روی ابطال گشوده نیست.

فروید در اینجا عنوان می‌کند کسانی که با ناهشیاری معنادار و بازنمایانگرانه[۲] مخالفت می‌کنند باید به جای رد کردن آن صرفاً براساس تعاریف (یعنی این گمان در تعریف که هرچه ذهنی یا روانی باشد ضرورتاً هشیار نیز هست)، از استدلال‌های نیرومندتری بهره ببرند. جان سرل فیلسوف پرآوازه‏ی ذهن در اثر مهم خود، بازیابی ذهن[۳]، در سال ۱۹۹۲ عملاً چنین استدلالی را به کار می‌برد. او عنوان می‌کند «فروید می‌پنداشت که حالات روانی ناهشیار ما هم ناهشیار‌اند و هم علیرغم آن ذاتاً دارای حیثی التفاتی[۴] (قصدمندی) هستند که به لحاظ هستی‌شناختی متعلق به حالات روانی است». سرل اینگونه ادامه می‌دهد که (ص ۱۶۸): آیا او [فروید] می‌تواند چنین تصویری را منسجم[۵] و خالی از تناقض بسازد؟ من نمی‌توانم تفسیری منسجم و خالی از تعارض از این تئوری بیابم».