انتقال­‌متقابل: حوزه‌ی مورد توافق

انتقال­‌متقابل: حوزه‌ی مورد توافق

• ۱ دی ۱۳۹۹
• روابط اُبژه‌ای, گلن گابارد, مختص اعضای ویژه

انتقال­‌متقابل[۱]: حوزه جدید مورد توافق

در طی دهه اخیر، ایده روانکاوان پیرو مکاتب نظری مختلف، در مورد مفهوم انتقال­­‌متقابل به­‌هم نزدیک­‌تر شده است. این همگرایی به تکامل دو مفهوم اساسی، یعنی همانندسازی فرافکنانه[۲] و فعلیت[۳] انتقال­‌متقابل مربوط می­‌شود. مفهوم همانندسازی فرافکنانه از یک فانتزی درون­‌روانی[۴] متعلق به بیمار که کلاین برای نخستین بار معرفی کرد، به نوعی تعامل بین‌­فردی (بین بیمار و روانکاو) تکامل یافته است. مفهوم فعلیت انتقال­‌متقابل عمدتاً برای توصیف موقعیت‌­های بالینی­ به­‌کار می­‌رود که در آن واکنش انتقال‌­متقابلِ روانکاو، با تلاش بیمار برای فعلیت بخشیدن به فانتزی انتقالی‌­اش مطابقت داشته باشد. این ایده‌­ها، در کنار آن­چه ساختارگرایان اجتماعی[۵]، نظریه­‌پردازان ارتباطی[۶] و همچنین سندلر با مفهوم­‌سازی خود از «پاسخ­ به نقش‌­گذاری[۷]» ارائه کرده­ است، منجر به فهم انتقال­‌متقابل بعنوان آفرینش مشترک بیمار و روانکاو شده است. البته براساس مکتب نظری مورد حمایت روانکاو، سهم نسبی بیمار و تحلیل­گر متفاوت خواهد بود. بهتر است به این حوزه­‌ی مورد توافق با دید طیفی و مدرج نگاه کنیم، به­‌طوری­که در یک انتهای آن سهم بیشتری به روانکاو داده می­‌شود و در انتهای دیگر بر نقش بیمار تاکید می­‌گردد. اگرچه فعلیت انتقال‌متقابل به­‌طور گسترده بعنوان پدیده‌­ای غیرقابل اجتناب پذیرفته شده، ولی نقش آن در ایجاد تغییرات درون‌­روانی همچنان مورد مناقشه است.

والراشتاین (۱۹۹۰) در پژوهش خود به هدف یافتن حوزه مورد توافق این‌­طور ذکر کرد که سنت­‌های متنوع روانکاوی، بیش از آنکه در تکنیک با هم متفاوت باشند، در تئوری از هم فاصله دارند. از نظر او، توجه سیستمیک به پدیده­‌های هسته­‌ای روانکاوی یعنی انتقال و مقاومت، نشان می­‌دهد که در شرایط بالینی فارغ از تئوری نظری بکار گرفته شده، شباهت این دو بیش از تفاوت آن­هاست. در این مقاله نشان خواهم داد که انتقال­‌متقابل حوزه جدیدی است که توافق بر سر مفهوم آن، در نوشته‌­های اخیر روانکاوی به چشم می‌­خورد.

آبند (۱۹۸۹)  تصریح می­‌کند که مهم بودن انتقال­‌متقابل روانکاو به عنوان منبع اطلاعاتی برای فهمیدن بیمار، در حال حاضر به­‌طور گسترده پذیرفته شده است. همچنین به موازات با آن، اشتراکات کلاینی‌­های معاصر و ایگو سایکالجیست‌­های کلاسیک، نیز به­‌تدریج افزایش یافته است (ریچاردز و ریچاردز).

این تفاهم بین روانکاوان دو سوی اقیانوس اطلس، با تم مورد توافق دیگر در نوشته‌­های روانکاوی معاصر همراه بوده است. هافمن (۱۹۹۴) در یادداشت­‌های خود به تعداد زیادی از گزارش­‌های اخیر اشاره کرده که در آن روانکاو به نوعی از روش­‌های سنتی یا پذیرفته­ شده‌­تر منحرف شده یا به قول هافمن «کتاب را دور انداخته» است. او معتقد است، ورود سوژگی خودانگیز روانکاو در فرآیند تحلیل علت این پدیده بوده است. با نگاه جامع‌­تر به موضوع مشخص می­‌شود که این ایده که روانکاو از طریق سلسله­ فعلیت­‌های مستمر به درون دنیای بیمار کشیده می­‌شود و از جایگاه سنتی روانکاو و لوح سفید بودن خارج می­‌گردد، روز به روز پذیرش بیشتری می‌یابد. بررسی ارتباط دو مفهوم همانندسازی فرافکنانه و فعلیت انتقال­‌متقابل کمک می­‌کند مسیر تکامل این حوزه مورد توافق روانکاوی معاصر که بخشی از آن واقعیت روانشناختی روانکاو را در بر می­‌گیرد، بهتر ردیابی کنیم.

مفهوم همانندسازی فرافکنانه:

در پنجاه سال اخیر، ارتباط بین مفاهیم همانندسازی فرافکنانه و انتقا‌ل­متقابل، تکامل قابل توجهی پیدا کرده است. اگرچه ابداع واژه همانندسازی فرافکنانه به­درستی به ملانی کلاین نسبت داده شده، ولی نوشته­‌های او پیرامون این موضوع نسبتاً پراکنده و مبهم است. این واژه نخستین بار در مقاله او با عنوان «یادداشت‌هایی پیرامون مکانیسم‌­های اسکیزوئید» ظاهر شد که البته در آن نقش یک مبحث جانبی و کم اهمیت را داشت. کلاین در آن مقاله، همانندسازی فرافکنانه را بعنوان یکی از مکانیسم­‌های دفاعی متعددی که فرد در وضعیت پارانوئید-اسکیزوئید به‌­کار می­‌برد، معرفی کرده بود. به این معنا که نوزاد در تلاشی برای کنترل و تصاحب مادر، «بخش­‌های بد» از ایگوی خود را به درون بدن او بیرون می­‌اندازد.

به این ترتیب روانکاوان بریتانیایی پیرو کلاین، همانندسازی فرافکنانه را به­‌صورت نوعی فانتزی درون­‌روانی مفهوم‌­سازی می­‌کنند (سگال ۱۹۶۴ و اسپیلیوس ۱۹۹۲). برخی صاحب‌نظران معاصر آمریکایی (آگدن ۱۹۷۹ و شارف ۱۹۹۲) در زمینه همانندسازی فرافکنانه، به پاورقی کلاین در یکی از مقالاتش اشاره کرده­‌اند که درآن تاکید بر فرافکنی محتوای بد به درون بدن مادر است و نه به روی او. این تلاش کلاین برای ابهام­‌زدایی، می‌­تواند اشاره‌­ای به جنبه­‌ی بین‌­فردیِ فرآیند همانندسازی فرافکنانه باشد. این دیدگاه در مقاله بعدی او یعنی «پیرامون همانندسازی» (۱۹۵۵) تقویت می­‌شود. آگدن (۱۹۹۴) به رمان «اگر من جای تو بودم» نوشته جولین گرین که محور اصلی مقاله کلاین است اشاره می‌­کند که در آن فردی که مورد فرافکنی قرار گرفته در نتیجه فرآیند به­ وضوح دگرگون می­شود.

برخلاف نظر آگدن، اسپیلیوس (۱۹۹۲) چنین برداشتی از مقاله ندارد. به عقیده او، کلاین تغییر در اُبژه بیرونی را از اجزای ضروری همانندسازی فرافکنانه نمی­داند. به اعتقاد او، جایی که روانکاو تحت تاثیر رفتار بیمار قرار می‌­گیرد، درواقع بازتابی از همان انتقال­‌متقابل در معنای محدود فرویدی است و نشان­ می­‌دهد روانکاو به آنالیز بیشتری نیاز دارد.