تأویل رؤیا در روانکاوی معاصر | بخش چهارم

تأویل رؤیا در روانکاوی معاصر | بخش چهارم

• ۱۸ دی ۱۴۰۰
• آموزش روانکاوی, مختص اعضای ویژه

روش‌های جدید برای مفهوم‌پردازی و کار با رؤیاها

بنیادی‌ترین تغییر در تفکر روانکاوی در مورد رؤیاها مربوط به جایگاه آن‌ها در زندگی روانی است. فروید رؤیاها را حوادثی خرده-آسیب‌شناسانه می‌پنداشت که به ندرت، هر شب یک یا دو بار، وقتی آرزوی برانگیزاننده‌ای خواب را مختل می‌سازد رخ می‌دهند. هنگامی که اسرینسکی[۱]، دمنت[۲] و کلایتمن[۳] کشف کردند ما به طور منظم در سراسر شب، حداقل هر ۹۰ دقیقه، و خیلی بیشتر از آنچه آگاهانه درک می‌کنیم رؤیا می‌بینیم، باید در آن نقطه‌نظر تجدیدنظر می‌شد (Aserinsky  و Kleitman، ۱۹۵۳؛ Dement  و Kleitman، ۱۹۵۷a، ۱۹۵۷b). امروز ما می‌دانیم که رؤیا رخدادی ذهنی است که به طور مرتب در طول شب اتفاق می‌افتد.

از آنجا که رؤیاها چنین رخداد رایجی هستند، کمتر معقول به نظر می‌رسد که به دنبال علتی واحد برای رؤیا دیدن بگردیم. اگر همچنان بپرسیم «چرا رؤیا می‌بینیم؟»، ناگزیر این را هم باید بپرسیم «چرا فکر می‌کنیم؟». در هیچ یک از این دو مورد، نمی‌توان انتظار پاسخی واحد را داشت. هم تفکر و هم رؤیا فعالیت‌های روانی هستند که مرتباً روی می‌دهند، هر دو  اشکال بسیار مختلفی را به خود می‌گیرند، و هر دو احتمالاً به دلایل فراوانی رخ می‌دهند.

دلایل زیادی برای رؤیا دیدن ارائه شده است. من ۱۰ مورد از آن‌ها را خلاصه کرده‌ام:

1. حفظ خواب در حضور آرزوهای غیر قابل قبول (فروید ۱۹۰۰ / ۱۹۵۰a)؛
2. جبران نگرش‌های هشیار بیش از حد یک‌طرفه در طول روز (یونگ، ۱۹۴۸/۱۹۷۴)؛
3. اگر رؤیا تعریف شود، انتقال چیزی به شخص دیگری است که در غیر این صورت (اگر خوابی نمی‌دیدیم) نمی‌توانست گفته شود (فرنتسی، ۱۹۱۳/۱۹۸۰؛ کنزر، ۱۹۵۵؛ بلچنر، ۱۹۸۳)؛
4. اصلاً بدون هیچ دلیلی –رؤیا دیدن صرفاً یک پدیدار ثانوی از تخلیه‎ی دوره‌‌ای مغز است– و ذهن «کاری بد را به خوبی انجام می‌دهد» (هابسن و مک‌کارلی، ۱۹۷۷)؛
5. خانه‌تکانی ذهن -برای خلاص کردن ذهن/مغز از اتصالات عصبی انگل‌وار و محتویاتی که کارکردی ندارند (رابرت، ۱۸۸۶؛ ایوانز و نیومن، ۱۹۶۴؛ کلرک و میتچیسون، ۱۹۸۳)؛
6. تحکیم حوزه‌های مختلف تفکر و یکپارچه‌سازی اطلاعات به دست آمده‌ی در طول روز با سایر اطلاعات به دست آمده در طول عمر رؤیابین (وینسون، ۱۹۸۵، ۱۹۹۰)، به ویژه تجربیات هیجانی (ریسر، ۱۹۹۳؛ اسمیت، ۱۹۹۵)؛
7. تنظیم خلق (کرامر، ۱۹۹۳)؛
8. ایجاد ارتباط‌هایی میان نواحی از هم گسیخته‌ی آگاهی «در مکانی امن»، و در نتیجه انجام نوعی روان‌درمانی (هارتمن، ۱۹۹۵)؛
9. فرموله کردن «افکار فرازبانی» که نمی‌توان در تفکر بیداری صورت‌بندی کرد (بلچنر، ۱۹۹۸)؛
10. داروینیسم رؤیایی[۴]: خلق «جهش‌های تفکر» -ایده‌ها و اًبژه‌های جدید، که از طریق فرآیندهای تقریبا تصادفی خلق می‌شوند- که سپس ذهن می‌تواند در صورت سودمندی آن را حفظ کند یا اگر بی‌فایده است رد کند (بلچنر، ۲۰۰۱).

عملکرد رؤیا ممکن است بیش از یکی از این‌ها باشد، زیرا همانطور که در بالا بیان شد، نیازی نیست رؤیا یک کارکرد واحد داشته باشد، همان‌طور که اندیشه‌ی بیداری کارکرد واحدی ندارد. من مدلی وحدت‌بخش از رؤیاها در اختیار ندارم، اما در رابطه با نحوه‌ی اندیشیدن و کار ما با رؤیاها به ابداعاتی دست زده‌ام. یکی از تجدیدنظرها به نقش سانسور و تبدیل مربوط می‌شود. فروید معتقد بود رؤیا زمانی آغاز می‌شود که تکانش یا خواهشی غیرقابل قبول در طول شب فعال شود. به منظور محافظت از خواب ما، فرایند سانسور فعال می‌گردد. ذهن با استفاده از تمام مکانیسم‌های خواب، از جمله تراکم[۵]، جابجایی و بازنمایی تصویری، آن خواهش را در جامه‌ی مبدل می‌پوشاند.

آیا فروید حق داشت که رؤیاها سانسور و در جامه‌ی مبدل پوشانده می‌شوند؟ اینطور فکر نمی‌کنم. می‌دانیم که تبدیل در برخی از اندیشه‌های بیداری از طریق دفاع‌های ایگو (آ. فروید، ۱۹۳۶، مک‌ویلیامز، ۱۹۹۴) و عملیات‌های امنیتی (سالیوان، ۱۹۵۳) رخ می‌دهد، اما ما سطح بالایی از تبدیل و سانسور را در تمام افکار بیداری اتخاذ نمی‌کنیم. همین امر ممکن است در مورد رؤیاها نیز صادق باشد. ممکن است بیش از یک فرآیند در آغاز و برساخت رؤیاها وجود داشته باشد، درست همانطور که ممکن است فرآیندهای متنوعی در تولید اندیشه‌ی بیداری وجود داشته باشد.