گزارشی کوتاه درباره‌ی روان-کاوی

گزارشی کوتاه درباره‌ی روان-کاوی

• ۳۰ بهمن ۱۴۰۰
• زیگموند فروید, مختص اعضای ویژه

گزارشی کوتاه از روان-کاوی

۱

گفته می‌شود روان-کاوی با قرن بیستم متولد شد؛ چون تاریخ انتشار کتابی که روان-کاوی در آن به عنوان چیزی جدید در مقابل جهان ظاهر شد -کتاب تعبیر رؤیایِ من- به تاریخ ۱۹۰۰ است[۱]. اما همانطور که می‌شود حدس زد، روان-کاوی حاضر و آماده از آسمان نازل نشده است. نقطه‌ی شروع روان-کاوی در اندیشه‌های قدیمی‌تری بوده که آن‌ها را پرورش داده است؛ از عقاید قدیمی‌تری نشأت گرفته و آن‌ها را شرح و بسط داده است. بنابراین هر تاریخچه‌ای از روان-کاوی باید با شرحی از تاثیراتی آغاز شود که خاستگاه آن را تعیین می‌کنند و نباید زمانه و شرایطی که بر خلق آن مقدم بوده‌اند، نادیده گرفته شود.

روان-کاوی در حوزه‌ای بسیار محدود رشد کرد. در آغاز، تنها یک هدف داشت؛ درک ماهیت آنچه تحت عنوان بیماری‌های عصبی «کارکردی» شناخته می‌شد، با نگاهی به غلبه بر ناتوانی درمان‌های پزشکی آن زمان. عصب‌شناسان در آن دوران طوری آموزش می‌دیدند که احترام زیادی برای حقایق شیمیایی-فیزیکی و آسیب شناختی-آناتومیک قائل باشند؛ و آن اواخر تحت تاثیر یافته‌های هیتزیگ، فریتش، فری‌یر، گولتز و امثال آن‌ها قرار داشتند، که به نظر می‌رسید ارتباطی تنگاتنگ و احتمالاً انحصاری میان کارکردهای ویژه و بخش‌های خاصی از مغز یافته‌اند. آن‌ها درباره عامل روانی ایده‌ای نداشتند و قادر به درک آن نبودند. آن‌ها این امر را به فیلسوفان، عارفان -طبیبان دروغین- سپرده بودند و سر و کار داشتن با این عامل را کاری غیر علمی می‌دانستند. در نتیجه، نمی‌توانستند هیچ وسیله‌ای برای دستیابی به راز و رمزهای نِوروز‌ها، و به ویژه «هیستریِ» مرموز بیابند که به‌واقع نمونه‌ی نخستین کل این گونه نِوروز‌ها بود. در سال ۱۸۸۵ وقتی در سالپتریر درس می‌خواندم، متوجه شدم که پزشکان برای توجیه فلج هیستریک با این قاعده‌ی کلی کفایت می‌کنند که بر اساس آن فلج‌های هیستریک در اختلالات عملکردی جزئیِ همان بخش‌هایی از مغز ریشه دارند که وقتی آسیب جدی ببینند، منجر به فلج عضوی مشابه می‌شوند.

بی‌گمان این فقدان شناخت بر درمان این بیماری‌های آسیب‌شناختی نیز اثر منفی داشت. به طور کلی این روش ترکیبی بود از اقدامات طراحی شده برای «مقاوم کردن» بیمار -با تجویز داروها و انجام اقداماتی که غالباً نادرست بودند و به شیوه‌ای غیردوستانه اجرا می‌شدند- به منظور ایجاد اثرات روانی از طریق تهدید، تمسخر و هشدار و با تشویق بیمار برای این که تصمیمش را بگیرد و «خودش را جمع و جور کند». درمان الکتریکی به منزله یک درمان ویژه برای بیماری‌های عصبی اجرا می‌شد؛ اما هر کسی که تلاش کند دستورالعمل مفصل ارب [۱۸۸۲] را اجرا کند حتما شگفت‌زده خواهد شد که خیالات می‌توانند حتی آنچه ادعا می‌شود یک علم دقیق است، را به تصرف خود در آورند. تغییر جهت سرنوشت‌ساز در دهه هشتاد ایجاد شد، زمانی که پدیده هیپنوتیزم یک بار دیگر تلاش کرد که در علم پزشکی پذیرفته شود – این بار به یمن آثار لایبول، برنهایم، هایدنهاین و فرل، با موفقیتی بیشتر از دفعات قبل. نکته اساسی این بود که صحت این پدیده به رسمیت شناخته شد. با پذیرش این امر، خواه ناخواه دو درس اساسی و فراموش نشدنی از هیپنوتیزم گرفته شد. اولاً، دلیل قانع کننده‌ای ارائه شده بود که تغییرات جسمی برجسته در حقیقت می‌توانند تنها از طریق اثرات ذهنی ایجاد شوند، که در این مورد خود فرد مسبب آن‌هاست. دوماً، روشن‌ترین نشانه از وجود فرایندهای ذهنی‌ای که تنها می‌توان تحت عنوان «ناهشیار» آن را توصیف کرد دریافت شد – به ویژه از رفتار فرد پس از هیپنوتیزم. «ناهشیار» در واقع مدت زیادی بود میان فلاسفه به عنوان مفهومی نظری مورد بحث بود؛ اما حالا برای نخستین بار، در پدیده هیپنوتیزم به چیزی عینی، ملموس و قابل آزمایش تبدیل شده بود. جدای از همه این‌ها، پدیده هیپنوتیزم شباهت غیر قابل تردیدی به تظاهرات برخی نِوروز‌ها نشان داد.

مبالغه در اهمیت نقشی که هیپنوتیزم در تاریخ پیدایش روان-کاوی بازی کرده است کار راحتی نیست. از دیدگاه نظری و نیز درمانی، روان-کاوی میراثی را در اختیار دارد که از هیپنوتیزم به ارث برده است.