عقده‌ی الکترا در برابر عقده‌ی اُدیپ

عقده‌ی الکترا در برابر عقده‌ی اُدیپ

• ۲۰ مهر ۱۳۹۹
• کتاب, مختص اعضای ویژه

عقده الکترا در برابر عقده‌ی اُدیپ

«زنان چه می‌خواهند؟» فروید در اواخر عمرش این سوال را در مورد روانکاوی زنان به کار برد: سوالی بحث‌برانگیز که نشان می‌دهد، آنچه فروید و رویکردهای اولیه‌ی روانکاوی در مورد مراحل رشدی زنان مطرح کرده‌اند کافی نیست. بنابراین نگاه‌های دیگر شکل گرفت تا تبیین متمایزتری را در مورد زنان ارائه دهند.

فروید مرحله‌ی اُدیپی را برای دختران تا حد زیادی مانند پسران در نظر گرفته بود، با این تفاوت که مطرح کرد دختران به طور کامل عقده‌ی اُدیپ را حل نمی‌کنند و ممکن است آنها سوپرایگوی ضعیف‌تری را نسبت به مردان تشکیل دهند. به طور کلی رویکردهای کلاسیک‌تر معمولاً نگاه متمایزی نسبت به مرحله‌ی اُدیپی دختران نداشته‌اند، آنها دخترها را مانند پسرها، متمایل به والد جنس مخالف و احساس رقابت با والد جنس موافق می‌دیدند.

اما در نگاه‌های جدیدتر، مطرح شده است که این توضیحات در مورد پیچیدگی مرحله‌ی اُدیپ در دختران کفایت نمی‌کند. این مرحله‌ی رشد موازی و برابر با مرحله‌ی اُدیپ پسران نیست. آنها در این باره از تاریخ اسطوره‌ها و شیوه‌های مختلفی کمک گرفته‌اند و تقریباً به این توافق رسیده‌اند که جدایی بین مادر و دختر در مراحل جنسی رشدی می‌تواند بسیار تعیین‌کننده باشد و مشکلات عدیده‌ای را به وجود آورد.

عقده الکترا

در تحولات طبیعی، جدایی بین مادر و دختر پیچیده‌تر و سخت‌تر از جدایی بین مادر و پسر است. رابطه مادر با دختر بیشتر بر همانندسازی و شباهت تاکید دارد و در عین حال نیاز به یک تمایز ایجاد کردن دارد و اگر مسائل حول این رابطه و جدا شدن متمرکز شود می‌تواند در کل تحولات جنسی زن موثر باشد. دخترها برای مرحله‌ی بعد از جدایی از مادر نیاز به همانندسازی دارند اما در بسیاری از موارد معمولاً فرصت و آمادگی کافی  برای همانندسازی با پدر پیدا نمی‌کنند. هر مرحله‌ی رشدی نیازمند یک استقلال و هویت جدید است. این چیزی است که در مورد زنها پیچیده است و رابطه‌ی آنها را پر تعارض می‌کند و تجربه‌ی احساس خشم، شرم و گناه را به شکل‌های مختلفی به مراحل رشدی و تحولی زنان گره می‌زند.

در مرحله‌ی نوزادی دخترها یک تعارض اساسی اتفاق می‌افتد: او هم می‌خواهد به مادر نزدیک شود و هم می‌خواهد دور شود. «مرا نگهدار و در عین حال اجازه بده که بروم». این تعارض برای آنها درد روانی قابل توجهی دارد: او از در مقابل مادر بودن می‌ترسد. ممکن است این پیچیدگی و مبهم بودن رابطه‌ی بین مادر و دختر به ندادن آلت از طرف مادر به دختر نسبت داده شود. دختر ممکن است مادرش را به این دلیل سرزنش کند و احساس کند که به او ظلم شده است. بر اساس نظر اسمیرگل روانکاو فرانسوی مادر نه تنها دختر را از پستان محروم کرده است بلکه در نداشتن آلت او هم سهیم است.