فانتزی و دگرگونی‌های آن: نگاه فرویدی معاصر

فانتزی و دگرگونی‌های آن: نگاه فرویدی معاصر

• ۵ آبان ۱۳۹۹
• کلاسیک, مختص اعضای ویژه

فانتزی و دگرگونی‌های آن: نگاه فرویدی معاصر

حال که بیش از نیم قرن از مجادلات فروید-کلاین گذشته است (منقول در کینگ و اشتاینر، ۱۹۹۱) با نگاهی به گذشته می‌توان دریافت که مجادلاتی که اکنون در جامعه بریتانیایی حاکم است تا چه اندازه از آن زمان متفاوت است، هرچند به یک معنا مجادلات فعلی مشتقاتی از تعارضات گذشته است. در بیش از ۵۰ سال گذشته گروه‌های مختلفی در جامعه روانکاوی بریتانیا بر یکدیگر تاثیر گذاشته‌اند. شکی نیست که چنین عزمی برای زایایی و شکوفایی متقابل، نخست برآمده از گفتگوهای نظام‌مند در باب داده‌های بالینی و سپس و در مرحلهٔ بعدی در باب جزئیات مهم در نظریه روانکاوی است.

از این رو در طول این سالیان برای بسیاری از اعضای گروه فرویدی‌های معاصر اهمیت تاثیرات درونی ابتدایی بر تحول کودک، وجود فانتزی‌های انتقال، اضطراب‌ها و مقاومت‌ها از آغاز تحلیل و نیاز به تعبیر این موارد اهمیت بیشتری یافته است. در همین رابطه درک فرایند فرافکنی و بیرونی‌سازی در انتقال نیز به شکل قابل توجهی مورد تائید قرار گرفته است. به همین شکل در گروه کلاینی شاهد کاهش تاکید بر تعبیرات زودهنگامِ اضطراب‌های عمیق هستیم، آنطور که الیزابت سپیلیوس (۱۹۸۸) اشاره کرده است، تاکید بر ویرانگری کاهش یافته و از زبان زمخت اُبژه جزئی استفاده کمتری می‌شود.

بر فهرست تغییراتی که سپیلیوس ذکر کرده است می‌توانیم تلقی خودمان را نیز اضافه کنیم. مثلاً اینکه مفاهیم مکانیسم‌های دفاعی (که در تقابل با فانتزی‌های دفاعی قرار دارد) و مقاومت در ارائه‌های کلاینی در حال افول است و در مقابل در نوشته‌های اعضای گروه‌های فرویدی معاصر و مستقل نیز می‌توان ردپای همانندسازی فرافکنانه را مشاهده کرد. نظریه‌های روابط اُبژه در گروه آنالیست‌های مستقل به طور قطع بر نحوه فکر بسیاری از اعضای گروه فرویدی‌های معاصر تاثیر گذاشته است. حال دیگر این نکته قبول عام یافته است که نگاه روانکاوانه به انگیزه‌ها را نمی‌توان به سادگی به رانه‌های جنسی و پرخاشگری و مشتقات آنها فروکاست و ارتباط میان انگیزه‌ی آگاه و ناآگاه و پیوند آن با اُبژه اهمیتی فزاینده به خود گرفته است.

آثار دونالد وینیکات تاثیر عمیقی بر تفکر فرویدی از تحول کودک و روابط مادر و کودک داشته است. اگر چه نمی‌توانیم درباره تاثیر فرویدی‌های معاصر و کلاینی‌ها بر آنالیست‌های مستقل نظر دهیم اما شکی نداریم که تاثیرات مهمی وجود داشته است. دلیل ما بر این نظر این است که گروه مستقل شامل آنالیست‌هایی است که هر کدام از آنها آرزوی استقلال از یکی از این دو گروه را داشته‌اند و در نتیجه دیدگاه‌های اعضایشان بسیار متنوع است. بااین‌همه، به‌رغم همهٔ این تغییرات تفاوت‌های بنیادین میان این گروه‌ها به قوت خود باقی است. اگرچه در آنچه پس از این خواهد آمد عمدتاً به زبان نظری به این تفاوت‌ها خواهیم پرداخت، با این‌همه این تفاوتها در میان ما همچنان بازتاب‌دهنده تفاوتهای مهم در رویکرد است که در نظریه و تکنیک نیز خود را نشان می‌دهد.

در همایشی که  در انجمن بریتانیایی در تاریخ ۱۳ ژانویه ۱۹۴۳ به عنوان بخشی از «مباحث جنجالی» برگزار شد، سوزان آیزاکس مقاله خود را با عنوان «ذات و کارکرد فانتزی» ارائه داد (کینگ و اشتاینر، ۱۹۹۱). همانطور که شنیدیم، او در این مقاله به گسترش معنای «فانتزی» در طول سال‌های قبل اشاره کرد. او چنین نتیجه گرفت که «اصطلاح روانکاوانه فانتزی به محتواهای روانی ناآگاهی اشاره دارد که به ندرت و یا هرگز به آگاهی بدل می‌شوند» و مفهوم فانتزی ناآگاه را بیش از پیش گسترش داد تا به شکل عملی چندین محتوای ذهنی ناآگاه را که هم قابل شناخت و هم غیرقابل شناخت است، در برگیرد. گسترشی که نقطه مرکزی مخالفت‌ها در مباحثات جنجالی بود. همانطور که آنه هایمن در ارائه‌ی جامع و خوبش در کنفرانس نشان داده است (هایمن، ۱۹۹۴) گسترش مفاهیم روانکاوی ورای معنای اصلی‌شان رخدادی معمول در تاریخ روانکاوی است و این در پیشرقت اندیشه روانکاوی کارکردی مفید داشته است. چنین مفاهیمی را می‌توان «انعطاف پذیر» دانست، اما مفاهیم منعطف را تنها تاجایی می‌توان گسترش داد که پاره نشوند. در نگاه ما در رابطه با فانتزی ناآگاه چنین چیزی رخ داده است که موجب مشکلات مفهومی و بالینی چندی شده است. در اینجا تلاش می‌کنیم تا به چند نکته از آنها اشاره کنیم. ما باید درباره نقش و عملکرد فانتزی‌های آگاه یا رویای روز در زندگی‌ روانی‌مان آگاه باشیم اما مفهوم فانتزی ناآگاه باتوجه به معنای اصطلاح «ناآگاه» ابهام زیادی دارد.