مسئله‌ی اقتصادی مازوخیسم | زیگموند فروید

مسئله‌ی اقتصادی مازوخیسم | زیگموند فروید

• ۳۰ دی ۱۳۹۹
• زیگموند فروید, کلاسیک, مختص اعضای ویژه, نِوروز

مسئله‌ی اقتصادی مازوخیسم

وجود گرایش به مازوخیسم در زندگی غریزی انسان، از نقطه نظر اقتصادی مرموز است. چرا که اگر اصل لذت بر فرآیندهای روانی حاکم باشد، به‌­طوری که هدف اصلی آن­ها اجتناب از عدم لذت و کسب لذت باشد، مازوخیسم غیرقابل درک خواهد بود.

اگر درد و عدم لذت بتوانند به‌جای علائم هشدار، به هدف اصلی تبدیل شوند، آن­گاه اصل لذت فلج می­‌شود. مثل این است که دارویی، محافظ زندگی روانی ما را از کار انداخته باشد.

بنابراین مازوخیسم را یک خطر بزرگ تلقی می‌­کنیم، چیزی که در مورد نقطه مقابل آن یعنی سادیسم به هیچ‌وجه صدق نمی­‌کند. گاهی وسوسه می‌­شویم، اصل لذت[۱] را محافظ کل زندگی خود بدانیم و نه اینکه فقط محافظ زندگی روانی­‌مان در نظر بگیریم. در چنین حالتی باید پاسخ این سوال را جستجو کنیم که اصل لذت، با دو دسته غریزه‌­ای که از هم افتراق دادیم، یعنی غریزه مرگ[۲] و غریزه­ شهوانی زندگی[۳] (یعنی لیبیدو) چه ارتباطی دارد؛ و تا زمانی که این مسئله را حل نکنیم، نمی‌­توانیم به بررسی عمیق­‌تر موضوع مازوخیسم بپردازیم.

باید به خاطر داشته باشیم که شکل خاصی از اصل “گرایش به پایداری[۴]” فخنر را بعنوان اصل حاکم بر تمام فرآیندهای روانی درنظر گرفته‌­ایم و برهمین اساس، معتقدیم هدف دستگاه روانی تقلیل دادن و یا به حداقل رساندن مجموع برانگیختگی­‌هایی است که به آن وارد می­‌شود. باربارا لو پیشنهاد کرده که برای این گرایش از نام “اصل نیروانا[۵]” استفاده شود که ما هم این واژه را پذیرفته‌­ایم. البته اصل لذت-عدم لذت[۶] را بلافاصله در کنار این اصل نیروانا قرار دادیم. بنابراین، انتظار می‌­رود هر عدم لذتی با یک افزایش و هر لذتی با یک کاهش در تنش روانی ناشی از تحریک همراه باشد. همچنین انتظار می­‌رود، اصل نیروانا (و اصل لذتی که قرار است معادل با آن فرض شود) مطلقاً در خدمت غریزه­‌ی مرگی باشد که هدفش رساندن ناآرامی‌­های زندگی به وضعیت پایدار شرایط بی‌­جانی است و عملکردش هشدار دادن در مقابل خواسته­‌های غریزه زندگی یعنی لیبیدو خواهد بود که سعی می­‌کند، سیر از پیش تعیین شده زندگی را بهم بزند. ولی چنین دیدگاهی نمی‌­تواند درست باشد. به نظر می‌­رسد در مجموعه‌­ای از موارد احساس تنش، درک مستقیمی از افزایش و کاهش در مقدار تحریک داریم و نمی‌­توان شکی داشت که تنش­‌های لذت­بخش و رهایی از تنش‌های بدون لذت نیز وجود خواهد داشت. قابل توجه­‌ترین مثال افزایش تحریک لذت­بخشی از این نوع، برانگیختگی جنسی است، ولی قطعا این مورد تنها مثال این حالت نیست.