چسبندگی لیبیدو به چه معناست؟

• ۲۳ مرداد ۱۴۰۳
• دانشنامه

چسبندگی لیبیدو

چسبندگی لیبیدویی خصیصه‌ای است وام گرفته‌شده توسط فروید برای اشاره به ظرفیت متغیر لیبیدو در تثبیت بر یک ابژه یا مرحله و نیز سهولت متغیر لیبیدو در تغییر رانه‌تابی[۱] خویش از ابژه رانه‌تابی شده. چسبندگی بنابه تعریف از فردی به فرد دیگر متغیر است.

در نوشتار فروید واژه‌های هم‌وند متعددی برای تعریف این ویژگی لیبیدو استفاده شده‌است: Haftbarkeit (چسبندگی)، Fahigkeit zur Fixierung (استعداد تثبیت)، Zahigkeit  (سرسختی)‌، Klebrigkeit (سیالیت) و Tragheit (اینرسی).

دو اصطلاح آخر این لیست بیشترین استفاده را نزد فروید داشته‌اند. قابل ذکر است که واژگانی همچون «سیالیت» و «چسبندگی» متبادرکننده تصویر فرویدی از لیبیدو با ماهیتی شبه مایع است. فروید در سه رساله در باب میل جنسی (d۱۹۰۵) در کنار تجارب ناخواسته عامل دیگری را نیز فرض می‌گیرد که قادر است شدت تثبیت را تبیین کند: «عاملی روانی با منشائی نامشخص»، «سرسختی یا استعداد افزوده به تثبیت» که خصیصه‌های «تظاهرات اولیه زندگی جنسی» است.

فروید این نگاه را تا پایان عمر خویش حفظ می‌کند. وی در دو بافتار به طور اخص آن را پیش می‌کشد:

الف) در سطح نظری جایی که تکامل جنسانیت[۲] کودکی و تثبیت‌های آن بایستی مورد پیگیری قرار گیرند؛ بخصوص در کتاب «تاریخ یک روان‌نژندی کودکی»: «هرگونه موقعیتی از لیبیدو که زمانی توسط [گرگ مرد]‌ اتخاذ شده بود از ترس آنکه اگر از آنها دست بکشد چه چیز را از دست خواهد داد، و نیز در مقابل سوءظن به قابلیت جایگزینی کامل و موفقیت‌آمیز با موقعیت جدید پیش رو، سرسختانه توسط او دفاع می‌شد. این خصوصیت روانشناختی مهم و بنیادینی است که در سه رساله در باب میل جنسی آن را استعداد تثبیت نام نهاده‌ام.»

ب) در سطح درمان، جایی که بر یکی از محدودیت‌های کار درمانی اشاره دارد:‌ «پروسه‌هایی که درمان، آنها را به حرکت در می‌آورد [در برخی افراد] بسیار آهسته‌تر از سایرین است چراکه ظاهراً آنها قادر نیستند رانه‌تابی لیبیدویی را از اُبژه‌ای جدا کرده و بر اُبژه‌ای دیگر رانه‌تابی کنند؛ گرچه نمی‌توانیم دلیلی بر این وفاداری رانه‌تابانه کشف کنیم.»

فروید بعدها اشاره می‌کند که پویایی بیش از اندازه لیبیدویی نیز ممکن است مشکلی وارونه ایجاد کند که در آن دستاوردهای درمانی می‌تواند بسیار متزلزل و بی‌ثبات باشند.

پس در تحلیل نهایی، فروید چگونه این سیالیت، این استعداد به تثبیت را که قادر است مانعی سترگ در درمان باشد، فهم می‌کند؟ به عبارتی او آن را همچون «اعداد اول»، فروکاست‌ناپذیر می‌داند؛‌ عنصری که قابل تحلیل نبوده و تغییر آن ناممکن است. وی آن را بیشتر عاملی سرشتی می‌پندارد که افزایش سن منجر به تشدید آن می‌شود.

چسبندگی لیبیدو ظاهراً شاهدی است بر وجود شکلی از اینرسی روانی، مشابه آنتروپی در سیستم‌های فیزیکی: در انتقال انرژی روانی ظاهراً راهی وجود ندارد که تمام آن انرژی که زمانی در جایی تثبیت شده بود به حرکت درآید. در این معناست که فروید با وجود انتقاد نسبت به ارزش بیش از حدی که یونگ بر مفهوم «اینرسی روانی» در سبب‌شناسی خویش از روان‌‌نژندی قائل است، گاه از آن استفاده می‌کند.

[۱] .cathexes

[۲] . sexuality